του Νίκου Σέργη (*)
Λένε ότι αν μπορείς να εξηγήσεις επαρκώς την έρευνά σου σε κάποιον μή ειδικό, τότε παραγματικά έχεις καταλάβει πολύ καλά τι κάνεις.
Ίσως πηρε δεκαετίες, αλλά έχουμε πλέον καταλάβει ότι η εκλαϊκευση δεν μπορεί να είναι ουτε πολυτέλεια, ούτε επιστημονικό πάρεργο.
Δυστυχώς όμως πολύ συχνά, όποιος κάνει εκλαϊκευση σχοινοβατεί έχοντας κάτω από ευαίσθητη ισορροπία, δύο θορυβώδεις μειοψηφίες. Εκείνους ανάμεσα στους συναδέλφους του που με ύφος δεικτικό είναι πρόθυμοι να παρατηρήσουν ότι η εξήγηση ενός εξαιρετικά πολύπλοκου φαινομένου σε μη ειδικό ακροατήριο είναι «ελλιπής» ή «όχι απόλυτα ακριβής», και εκείνους που δυσκολευόμενοι να προσαρμόσουν αυτό που ακούν στις δικές τους νόρμες, διαμαρτύρονται ότι δεν καταλαβαίνουν τα πάντα, θαρρείς και μια διάλεξη μπορεί να συμπυκνώσει έτη σπουδών. Η αναγκαιότητα της επιστημονικής εκλαϊκευσης μπορεί να σκιαγραφηθεί σε 2 άξονες:
Ο ένας, ίσως και ο σημαντικότερος, αφορά στη διαρκή διασύνδεση της έρευνας με το ευρύ κοινό και πρωτίστως με τους νέους. Αν δεν εμπνεύσουμε και αν δεν προσελκύσουμε παιδιά με ικανότητες και φαντασία, τότε η επιστημονική παραγωγή θα φθίνει σε ποιότητα και ποσότητα (καθώς μάλιστα οι απαιτήσεις αυξάνονται) μέχρι τελικού αφανισμού, την ίδια στιγμή που οι ψευδοεπιστήμες, οι επιτήδιοι, η παραπληροφόρηση και η αισχροκέρδια, ενδεδημένες με επιστημονικό μανδύα, θα κερδίζουν έδαφος σε μια εξ αρχής άνιση μάχη.
Ο δεύτερος άξονας αφορά στην αντιμετώπιση των χρηματοδοτικών δυσκολιών της έρευνας που έχει επιφέρει η παγκόσμια οικονομική κρίση.
Οι περικοπές και η αυστηρή επιλεξιμότητα στη χρηματοδότηση προγραμμάτων έχουν καταστήσει το άνοιγμα προς το ευρύ κοινό απολύτως αναγκαίο προκειμένου να πειστεί ο πολίτης ότι αξίζει να επωμιστεί το έξοδο που του προτείνουμε για την ενίσχυση της έρευνας. Ειδικά η Αστροφυσική θεωρείται κάποιες φορές (λανθασμένα) ως σχεδόν αποκομένη από την καθημερινότητα του μέσου πολίτη, με αποτέλεσμα να γίνεται δυσδιάκριτη η αναγκαιότητά της και να κινδυνεύει να κατηγοριοποιηθεί ως «πολυτέλεια», και συνεπώς πρώτη επιλογή προς περικοπή.
Παρά την έκρηξη της επικοινωνίας με τα social media, η εποχή των παρελάσεων των αστροναυτών στην Broadway and Park Avenue έχει περάσει. Η διαστημική εξερεύνηση ήταν τόσο δημοφιλής στο ευρύ κοινό, που κάθε πολίτης με προθυμία έδινε τον οβολό του για το εθνικό διαστημικό πρόγραμμα. Δυστυχώς όμως πολλά έχουν αλλάξει από τότε, ειδικά στις ΗΠΑ που εν πολλοίς καθορίζεται το παγκόσμιο σκηνικό στη διαστημική έρευνα.
Για παράδειγμα, το ποσοστό του προϋπολογισμού για συνταξιοδοτικές παροχές έχει διπλασιαστεί από το 1963. Για παροχές υγείας έχει τετραπλασιαστεί.
Ο αντίστοιχος προγραμματισμός μάλιστα είναι ανελαστικός (δεν καθορίζεται ανά έτος, αλλά σε πιο μακροχρόνια βάση).
Το άθροισμα των δύο παραπάνω δαπανών το 1970 ήταν λίγο κάτω από 40% του κρατικού προϋπολογισμού. Το 2022 θα είναι 70%. Αυτό το 30% θα αφαιρεθεί μεταξύ άλλων και από επιστημονικά προγράμματα.
Σήμερα πλέον, κάθε πρόταση για χρηματοδότηση επιστημονικού προγράμματος περιλαμβάνει υποχρεωτικά αναλυτικότατη περιγραφή των δράσεων για εκλαϊκευση και διάδοση, τμήμα που τυπικά αντιστοιχεί στο 25%-30% της συνολικής αξιολόγησης.
Ευτυχώς για όλους εμάς τους νεότερους, την εποχή που κάθε μαθητής στις ΗΠΑ ονειρευόταν να γίνει αστοναύτης, ο Διονύσης Σιμόπουλος επένδυσε στην εκλαϊκευση και τη διάδοσης της Αστροφυσικής. Πάνω απ’όλα όμως, επέλεξε να επιστρέψει και να καλλιεργήσει μεθοδικά τη γοητεία των αστρικών μυστηρίων, να την βάλει στη ζωή μας και να μας εμπνεύσει να ακολουθήσουμε το δικό μας moon river. Είμαι περήφανος να θεωρώ τον εαυτό μου καρπό αυτής της καλλιέργειας που ξεκίνησε ο Δ. Σιμόπουλος το 1973 και η οποία συνεχίζεται ως σήμερα, με πιο πρόσφατο σπόρο το βιβλίο τούτο.
Σχετικά με το βιβλίο ένα μόνο σχόλιο:
Ο κ. Σιμόπουλος έχει αποδόσει με τον καλύτερο τρόπο που έχω συναντήσει διεθνώς τις χωροχρονικές κλίμακες, που ουσιαστικά αποτελούν το δυσκολότερο κομμάτι της εκλαϊκευσης στην Αστροφυσική. Συγκεκριμένα, το Σύμπαν εκτείνεται χωρικά και ενεργειακά σε τόσο μεγάλο εύρος (δεκάδες τάξεις μεγέθους) που το ανθρώπινο μυαλό δεν μπορεί, με τη περιορισμένη εμπειρία του, να συλλάβει. Ο κ. Σιμόπουλος καταφέρνει να χωρέσει το Σύμπαν στη λογική μας (να το βάλει στο στενό μας το κεφάλι θα έλεγα) με τον καλύτερο τρόπο που θα βρει κανείς παγκοσμίως, επιστρατεύοντας τους κόκκους της άμμου για να μας πει πόσα αστέρια έχει ο Γαλαξίας, τη συχνότητα εμφάνισης των supernova για να μάθουμε πόσο μικρό τμήμα του Σύμπαντος βλέπουμε καθαρά, μέχρι και τη ΔΕΗ, για να μας δείξει πόσο θα κόστιζε η ενέργεια που εκλύει ο Ήλιος σε ένα μόνο δευτερόλεπτο.
info: Διονύσης Σιμόπουλος, «Είμαστε αστρόσκονη» – Σύμπαν , μια ιστορία χωρίς τέλος, εκδ. Μεταίχμιο
(*) Ο Νίκος Σέργης είναι ερευνητής στο Γραφείο Διαστημικής Έρευνας και Τεχνολογίας της Ακαδημίας Αθηνών, ενώ από τον Φεβρουάριο του 2017 είναι επίσης Συνεργάτης Ερευνητής στο Ινστιτούτο Αστρονομίας, Αστροφυσικής, Διαστημικών Εφαρμογών και Τηλεπισκόπησης (ΙΑΑΔΕΤ) του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών (ΕΑΑ).
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου