(Γκυ στο φυσικό του χώρο, σ’ ένα έλατο του Ολύμπου)
Τουσυνονόματου Παναγιώτη Ζέρβα
Ο στολισμός των σπιτιών με πράσινες γιρλάντες από διάφορα φυτά τις ημέρες των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς, είναι ένα πανάρχαιο έθιμο διαδεδομένο σε όλους σχεδόν τους λαούς , χιλιάδες χρόνια πριν τη γέννηση του Χριστού. Τότε βέβαια δεν γιόρταζαν τα Χριστούγεννα, αλλά το χειμερινό ηλιοστάσιο (21-22 Δεκεμβρίου) και τη γιορτή του «τέλους των μεγάλων νυχτών».
Οι πράσινες γιρλάντες συμβόλιζαν την ελπίδα και την προσμονή της Άνοιξης, όπου όλος ο τόπος θα πρασίνιζε ξανά και τα πλάσματα της φύσης θα ξυπνούσαν και πάλι από τον παγωμένο χειμερινό τους ύπνο. Πολύ αργότερα το έθιμο προσαρμόστηκε στα Χριστιανικά δεδομένα και έτσι έφτασε μέχρι τις μέρες μας.
Απ’ όλα τα φυτά των Χριστουγέννων, και δεν είναι λίγα …έλατο, ού, κισσός γκι, δενδρολίβανο, μυρτιά, χρυσόξυλο, κουμαριά, κυπαρίσσι κ.λπ., αυτό που κατέχει περίοπτη θέση μαζί με το έλατο, είναι το γκι.
Πρώτα όμως θα πρέπει να αποκαταστήσουμε μία παρεξήγηση! Δεν είναι λίγοι αυτοί που πιστεύουν ότι το γκι είναι αυτά τα κλαδιά με τα καταπράσινα κατσαρά γεμάτα μυτερές ακίδες φύλλα και τους κόκκινους μικρούς καρπούς , που πωλούνται στα ανθοπωλεία και τις λαϊκές αγορές αυτές τις γιορτινές ημέρες. Αυτό το πανέμορφο φυτό , (Ilex aguifolium) η Λατινική του ονομασία, είναι το «Ού» όπως το ονομάζουν οι ξένοι, ή «αρκουδοπούρναρο» όπως λέγεται στην πατρίδα μας και δεν έχει καμία σχέση με το «Γκι» (Viscum album) ή Ιξό, Βίσκο, Μελιό, ή Μελιά όπως ονομάζεται στην Ελλάδα. Λέτε η παρεξήγηση να προήλθε επειδή τα φύλλα του αρκουδοπούρναρου α(γκι)λώνουν ; Ποιος ξέρει τι σκαρφίστηκε πάλι ο «ονοματοπλάστης» λαός μας!!
Ας δούμε όμως ποιο είναι τι γκι ή ιξός.
Είναι αυτό το φυτό με τα σαρκώδη-δερματώδη φυλλαράκια και τους φαιούς μικρούς στρογγυλούς καρπούς που φυτρώνει πάνω στα έλατα, τα πεύκα , τις βαλανιδιές και σε άλλα δένδρα του δάσους. Είναι το φυτό που οι παλαιοί έπαιρναν από τους καρπούς του την κολλώδη ουσία και αναμειγνύοντας την με μέλι, έφτιαχναν τις (ιξό)βεργες ή «ξόβεργες» για να παγιδεύουν μικρά πουλιά. Είναι το μαγικό βοτάνι των Γαλατών Δρυίδων (βλέπε Αστερίξ) που το έκοβαν με χρυσό δρεπάνι και παρασκεύαζαν το μαγικό τους φίλτρο ή ανατάραζαν τα νερά της ιερής δεξαμενής.
Είναι το αγαπημένο βότανο των μαγισσών του μεσαίωνα για τα ξόρκια τους. Είναι το μαγικό κλωνάρι των ερωτευμένων, που θεωρούν ότι αν φιληθούν κάτω από τα κλαδιά του, θα είναι για πάντα μαζί και αγαπημένοι. Αλλού , το κρεμάνε στις πόρτες των σπιτιών τους για να φέρει καλοτυχία και να διώχνει τη γρουσουζιά.
Αναφέρεται σε αρχαία κείμενα Ιατρών της αρχαιότητας όπως ό Γαληνός, ο Διοσκουρίδης, ο Θεόφραστος ,ό Παράκελσος και ο Πλίνιος, ως θαυματουργό φάρμακο κατά της επιληψίας, σαν υποτασικό, αγγειοδιασταλτικό, για θεραπεία αποστημάτων, και ένα σωρό άλλες ασθένειες και παθήσεις.
Το φυτό είναι τοξικό και μεταξύ άλλων περιέχει ουσίες όπως βισκόλες Α και Β, βισκοτοξίνη, γλυκοσίδια της σαπωνίνης, δεψίνες κλπ.
Γιατί όμως τόση μαγεία και μυστικισμός γύρω από αυτό το φυτό ;
Ίσως είναι ο μυστηριώδης τρόπος που το φυτό ζεί, αναπτύσσεται και πολλαπλασιάζεται, παραξενεύοντας τους ανθρώπους. Βλέπετε, το γκί δεν μοιάζει με τα υπόλοιπα φυτά που γνωρίζουμε, γιατί πρώτα απ’ όλα είναι ένα«ημιπαράσιτο». Οι ρίζες του δεν βρίσκονται στο έδαφος, όπως των υπολοίπων φυτών, αλλά βαθιά μέσα στον ξυλώδη ιστό των κλαδιών του δένδρου, πάνω στο οποίο παρασιτεί, απομυζώντας μέρος των απαραίτητων συστατικών που χρειάζεται, από τα αγγεία του «ξενιστή» του, χωρίς να του προκαλεί ιδιαίτερο πρόβλημα. Το γκί δεν είναι ούτε φυλλοβόλο, ούτε αειθαλές φυτό, αλλά συμπεριφέρεται ανάλογα με το είδος του δένδρου πάνω στο οποίο παρασιτεί, ρίχνοντας τα φύλλα του όταν φύεται πάνω σε φυλλοβόλους ξενιστές ή διατηρώντας τα στους αειθαλείς.
Το πιο παράξενο όμως είναι ο τρόπος που τα φυτό πολλαπλασιάζεται!
Οι σπόροι του, περιβάλλονται από μία κολλώδη ουσία και για να φυτρώσουν πρέπει πρώτα να περάσουν από το πεπτικό σύστημα κάποιων από τα ελάχιστα πουλιά που τους τρώνε, όπως η «γερακότσιχλα» (Turdus viscivorus) . Ο σπόρος δεν καταστρέφεται μέσα στο στομάχι του πουλιού, αντίθετα, ένζυμα που βρίσκονται στο πεπτικό του σύστημα τον ενεργοποιούν, έτσι ώστε όταν το πτηνό αφήσει τα περιττώματα του πάνω σε άλλο δένδρο, αυτά κολλούν στο κλαδί λόγω της κόλλας, και ο γόνιμος σπόρος φυτρώνει.
Στο πρώτο στάδιο της ζωής του το νεόφυτο παρουσιάζει ένα εξαιρετικά σπάνιο φαινόμενο στον κόσμο της χλωρίδας, που λέγεται «αρνητικός φωτοτροπισμός», κατά τον οποίο το φυτό δεν κατευθύνεται προς την κατεύθυνση του φωτός-ήλιου, αλλά αντίθετα. Αυτό έχει σαν συνέπεια το νεαρό βλαστάρι να κυρτωθεί και να ακουμπήσει πάνω στο κλαδί απ’ όπου φύτρωσε, να το διατρήσει και να ριζώσει μέσα του. Τα υπόλοιπα κλαδιά που θα φυτρώσουν από αυτόν τον πρώτο βλαστό, θα έχουν θετικό φωτοτροπισμό και θα κατευθυνθούν προς τον ήλιο για να φωτοσυνθέσουν και να συνεχιστεί η ανάπτυξη του φυτού.
Τώρα θα μου πείτε … τι σόι παραξενιά είναι αυτή που σκαρφίστηκε πάλι η φύση και ταλαιπωρεί το καημένο το φυτό ;
Όμως η φύση δεν είναι μια γεροπαράξενη, εκκεντρική αριστοκράτισσα που σοφίζεται φάρσες για να διασκεδάζει με τα παθήματα των υποτελών της.
Αν το σκεφτούμε καλύτερα , θα δούμε ότι έπρεπε να επινοήσει μία φραγή, μία δικλίδα ασφαλείας που θα περιόριζε, θα δυσκόλευε και θα έλεγχε την εξάπλωση του παρασίτου. Διαφορετικά η μεγάλη και ανεξέλεγκτη εξάπλωσή του θα μπορούσε να καταστρέψει ολόκληρα δασικά οικοσυστήματα!
Τελικά, ναι …η μαγεία υπάρχει!
Το Γκι είναι ένα ακόμη μαγικό βοτάνι στην απόκρυφη, μυστική συνταγή της μεγαλύτερης μάγισσας όλων των εποχών … της ΦΥΣΗΣ !
Παναγιώτης Ζέρβας
Δασοπόνος Οικοξεναγός
Υπεύθυνος Γραφείου Οικοτουρισμού Πίνδου
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου