Ο Ρόλος της Οικογένειας στην Ανατροφή και Μόρφωση του Παιδιού.

Το κείμενο προέρχεται από ένα φυλλάδιο γραμμένο σε γραφομηχανή της εποχής. Πιστεύω ότι αν και έχουν περάσει πολλά χρόνια από τότε που γράφτηκε,συνεχίζει να ισχύει...είναι διαχρονικό.

Λογικά το κείμενο-διάλεξη γράφτηκε γύρω στο έτος 1980 και το πρωτότυπο αποτελείται από δέκα πέντε(15) σελίδες.

Ευάγγελος Καραμάνος 




Από τον Γεώργιο Φλουρή,Καθηγητή του Πολιτειακού Πανεπιστημίου της Φλώριδας και επισκέπτη καθηγητή του Πανεπιστημίου Κρήτης.

Η οικογένεια θεωρείται ένας από τους πιο παλιούς θεσμούς στη γη και το πρώτο φυσικό σχολείο του παιδιού. Η αποστολή της δεν έγκειται μόνο στη διαιώνιση και συντήρηση του ανθρωπίνου είδους,αλλά και σε άλλα πολλά καθήκοντα που συνδέονται με την πνευματική καλλιέργεια και ηθικοκοινωνική διαπαιδαγώγηση των παιδιών. Η οικογένεια αποτελεί έναν πολύ σημαντικό παράγοντα αγωγής που άλλοτε τυχαία και ασυνείδητα,άλλοτε ενσυνείδητα και σκόπιμα,επιδρά αποφασιστικά στη σωματική,πνευματική και ηθική ανάπτυξη των παιδιών. Παρόλη την ανάπτυξη των άλλων κοινωνικών θεσμών και τις σημαντικές εξελίξεις της ανθρωπότητας ,η οικογένεια εξακολουθεί,από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα,να δίνει τις πρώτες γνώσεις,να θέτει τα θεμέλεια του χαρακτήρα και της προσωπικότητας και γενικά να δημιουργεί τις βάσεις της μετέπειτα εξέλιξης του ατόμου. Γι'αυτό υποστηρίζεται από τους ειδικούς ότι η οικογένεια είναι ένας από τους πιο σημαντικούς φορείς στην κοινωνικοποίηση των ατόμων,πράγμα που επίσημα και ανεπίσημα επιδιώκει κάθε ανθρώπινη κοινωνία. Μ'αυτόν τον τρόπο εντάσσει το άτομο στο κοινωνικό σύνολο και πετυχαίνει τον κοινωνικό της προγραμματισμό (Φλουρής και Σπυριδάκης 1980).


Στις απλές πρωτόγονες κοινωνίες οι γονείς αποτελούσαν τον κεντρικό άξονα όλων των εμπειριών των παιδιών τους. Εκτός από την ανατροφή και την στοιχειώδη μόρφωση,παρείχαν στο παιδί και την επαγγελματική κατάρτηση. Ο κάθε πατέρας δηλαδή όφειλε να μάθει στο γυιό του το δικό του επάγγελμα για να τον βοηθεί στην εργασία και να την συνεχίσει μετά τον θάνατό του.


Στις σύγχρονες κοινωνίες ο ρόλος της οικογένειας εξακολουθεί να είναι σημαντικός,διότι δεν παύει να δίνει τα στοιχειώδη εφόδια και μορφωτικά αγαθά που συντελούν στην ολόπλευρη εξέλιξη του ατόμου και στην περαιτέρω κοινωνικοποίησή του.

Από πολλούς πιστεύεται ότι το άτομο μέσα στα πλαίσια της οικογένειας αποκτά την ανθρώπινη υπόσταση,που διαμορφώνεται από την πολιτιστική κληρονομιά και αναπτύσσει το αυτοσυναίσθημά του SELF-CONCEPT KRATHWOHL,BLOMM και MASIA 1964, ΦΛΟΥΡΗΣ και ΜΑΝΤΖΑΝΑΣ 1978.

Μεταξύ των μελών της οικογενείας δηλαδή,δημιουργείται μία στενή προσωπική σχέση,αυθόρμητη και ανεπίσημη που βασίζεται σ'ένα συναισθηματικό δεσμό,στην αλληλοεξάρτηση και στις αμοιβαίες υποχρεώσεις ανάμεσα στα μέλη της. Η αρχική αυτή διαπροσωπική σχέση που αναπτύσσεται στην οικογένεια είναι γνωστή σαν πρωτογενής(PRIMARY ASSOSIATION) και αποτελεί το επίκεντρο όλων των άλλων σχέσεων που θα αναπτύξει το άτομο κατά την περαιτέρω κοινωνικοποίησή του.


Υποστηρίζεται συνήθως ότι το παιδί έχει ανάγκη την οικογένεια. Οι διάφοροι πειραματισμοί που έγιναν σχετικά με την ανάπτυξη των παιδιών σε ειδικά ιδρύματα και κάτω από καλούς όρους υγειϊνής και ιατρικής παρακολούθησης,έδειξαν ότι τα παιδιά που αναπτύσσονταν μακρυά από την οικογενειακή ατμόσφαιρα μειονεκτούσαν στην πνευματική εξέλιξη και στη κοινωνική τους προσαγωγή. Τα ορφανά,τα νόθα και τα έκθετα παιδιά,που αναγκαστικά ανατρέφονταν μακρυά από την οικογενειακή ζεστασιά,έχουν συχνά χαμηλό δείκτη νοημοσύνης ή παρουσιάζουν ακόμη και διανοητική καθυστέρηση (DAVIS 1947). Η οικογενειακή στοργή είναι ίσως ένα από τα λίγα πράγματα,τη στέρηση του οποίου δεν μπορεί να αντέξει ένα παιδί χωρίς να υποστεί ψυχολογικές ανωμαλίες. Συχνά κάτω από τις πιο περίεργες ανωμαλίες κρύβεται η δυστυχία που είχε υποφέρει το παιδί στα πρώτα του χρόνια και κυρίως η έλλειψη της οικογενειακής αγάπης. Η σύγχρονη ψυχολογία υποστηρίζει ότι το φυσικό οικογενειακό περιβάλλον προσφέρει στο παιδί τα στοιχεία που αποτελλούν τις αναγκαίες προϋποθέσεις για μία ομαλή και φυσιολογική ανάπτυξη. Ανάμεσα στα στοιχεία αυτά συμπεριλαμβάνονται: Πρώτο,το κατάλληλο ψυχολογικό κλίμα για την ικανοποίηση των συγκινησιακών αναγκών και κυρίως της επιθυμίας του παιδιού ν'αγαπά και ν'αγαπάται.Δεύτερο,το αίσθημα της ασφάλειας απαραίτητο για τη σωστή ανάπτυξη της προσωπικότητας...και τρίτον, η αποφυγή κάθε δυσάρεστης κατάστασης που προκαλεί καίρια και συχνά ανεξίτιλα ψυχικά τραύματα.


Σύμφωνα με τα παραπάνω,όταν το παιδί απολαμβάνει την πατρική και μητρική στοργή και αγάπη των υπολοίπων μελών της οικογενείας,τότε διαμορφώνει ανάλογο προς αυτά συναισθηματικό χαρακτήρα. Όταν επίσης προσανατολίζεται ορθά στην αντιμετώπιση των κινδύνων της εξω-οικογενειακής πραγματικότητας αποκτά εμπειρίες και γνώσεις που θα του επιτρέψουν να ζήσει σ'ένα κόσμο δύσκολο και πολύπλοκο.Τότε μαθαίνει να τον αντιμετωπίζει χωρίς φοβίες και εύκολες απογοητεύσεις,χωρίς αντικοινωνικές πράξεις αντίθετες προς την ηθική και την κοινωνική δικαιοσύνη.



Το παιδί αντιλαμβάνεται τον κόσμο των ενηλίκων όπως τον εκπροσωπεί η ετερογένεια της οικογενειακής συμβίωσης του πατέρα και της μητέρας. Αναπτύσσεται καθημερινά συμμετέχοντας στις επιτυχίες, στις αποτυχίες,στις στενοχώριες,στις χαρές της οικογενείας και συνηθίζει να αντιμετωπίζει τις καταστάσεις αυτές,όπως τις αντιμετωπίζουν και τα άλλα μέλη της οικογενείας.Έτσι μαθαίνει την κοινωνική ζωή,εμπλουτίζει τα συναισθήματά του και με μία λέξη κοινωνικοποιείται.


Οι παράγοντες αγωγής είναι πολλοί και ποικίλοι. Ανάμεσα σ'αυτούς που προσδιορίζουν σημαντικά την επίδραση που ασκεί η οικογένεια στο παιδί,περιλαμβάνονται η δομή και οργάνωση της οικογενείας(το αν δηλαδή είναι πατριαρχική ή πυρηνική),το μέγεθός της,η σειρά γεννήσεως του παιδιού(αν γεννήθηκε δηλαδή πρώτο ή τελευταίο),ο τρόπος πειθαρχίας,η κοινωνικο-οικονομική και πολιτισμική στάθμη της οικογένειας,καθώς και άλλοι.Ιδιαίτερη επίδραση όμως στην όλη διάπλαση των παιδιών έχει το μορφωτικό και πνευματικό επίπεδο των γονέων,η ψυχική τους υγεία και οι σχέσεις μεταξύ τους.Ο χαρακτήρας,η ηθικότητα,η μόρφωση,οι γνώσεις και τα ιδανικά των γονέων,έχουν άμεση επίδραση στον ψυχοπνευματικό κόσμο των παιδιών τους.Σ'όλη τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας,μα προπαντός στα πρώτα 5-6 χρόνια τα παιδιά έχουν ανάγκη από μία ομαλή,ήρεμη και αρμονική ζωή. Πολύ επιζήμια πιστεύεται ότι είναι η επίδραση των νευρωτικών γονέων στη ψυχική υγεία των παιδιών.Κατά κανόνα οι νευρωτικοί γονείς μαλώνουν μεταξύ τους,βρίζονται,αλληλοεπιτίθενται μέσα στο σπίτι και δημιουργούν μία ακατάλληλη ατμόσφαιρα που μπορεί να τραυματίσει το παιδί ψυχικά και να του δημιουργήσει συναισθήματα ανασφάλειας,φόβου,καχυποψίας,εχθρότητας,ακόμη και μίσους.Κι'αυτό επειδή το παιδί δεν μπορεί σε μικρή ηλικία να εκλογικεύσει και να κατανοήσει,γιατί οι γονείς του συμπεριφέρονται εχθρικά μεταξύ τους και συνεπώς κάνει φταίχτη τον εαυτό του,πράγμα που μπορεί να του δημιουργήσει ενοχή(Ιννερλόφερ 1975, Παπαδόπουλος 1977).

Άλλοι πάλι από αυτούς τους γονείς μεταχειρίζονται το παιδί με τρόπο τυραννικό και προστατευτικό...το πνίγουν με τις υπερπροστατευτικές φροντίδες τους και το καθιστούν ανίκανο να αντιμετωπίσει μόνο του και τις πιο συνηθισμένες δυσκολίες. Πολλοί ειδικοί φρονούν ότι η υπερβολική μεταχείριση των παιδιών μπορεί να οδηγήσει στα ίδια αποτελέσματα που οδηγεί η απερισκεψία (Παπαδόπουλος 1977). Άλλοι πάλι γονείς είναι υπέρ το δέον απαιτητικοί. Χωρίς να έχουν ακριβή επίγνωση των δυνατοτήτων του παιδιού επιδιώκουν να ικανοποιήσουν μέσω του παιδιού τις δικές τους φιλοδοξίες με αποτέλεσμα να το αποθαρρύνουν και να το κάμουν αδιάφορο,χωρίς δική του βούληση.


Αρνητικές συνέπειες για το παιδί μπορεί να έχει επίσης και η διάσταση ή η διάζευξη των γονέων. Η μόνιμη αντίθεσή τους και ο συνηθισμένος στις περιπτώσεις αυτές ανταγωνισμός για την αγάπη του παιδιού,καθώς και άλλα συναφή προβλήματα,επιδρούν δυσμενώς στην όλη ανάπτυξή του. Πολλοί γονείς χωρίς να είναι νευρωτικοί,είτε από άγνοια,είτε από άλλους λόγους,δεν μεταχειρίζονται σωστά τα παιδιά και μπορεί να προκαλέσουν σοβαρές καταστάσεις σε βάρος της διαπαιδαγώγησής τους. Άλλοι τα μεταχειρίζονται με υπερβολική επιείκεια,κατάσταση που μπορεί να τα κάνει εγωϊστικά,απαιτητικά ακόμη και αντικοινωνικά. Άλλοι πάλι τα μεταχειρίζονται με υπερβολική αυστηρότητα και αυταρχικότητα κατάσταση που μπορεί να τα κάνει ανυπάκουα,αντιδραστικά,δουλικά ή ακόμη και επαναστατικά (Κασσωτάκης 1979,Παπάς 1980).

Εκείνο όμως που πράγματι φέρνει σύγχυση στο παιδί είναι η αλλοπρόσαλλη μεταχείρισή του εκ'μέρους των γονέων. Το ίδιο συμβαίνει κι'όταν το παιδί αντιμετωπίζεται ανάλογα με τις διαθέσεις της στιγμής από τον κάθε γονέα ή όταν υπάρχει σημαντική διαφοροποίηση στη μεταχείρισή του. Στη πρώτη περίπτωση,ο ίδιος γονέας είναι δυνατόν να τιμωρεί με αυστηρότητα ασήμαντα παραπτώματα και να αφήνει ατιμώρητα άλλα σημαντικά. Στη δεύτερη περίπτωση ο ένας γονέας επιπλήττει για το παράπτωμα και ο άλλος επεμβαίνει,μεσολαβεί,υπερασπίζεται και δικαιολογεί.

Και στις δύο περιπτώσεις δημιουργείται στο παιδί σύγχυση,αβεβαιότητα και ανασφάλεια,διότι δεν είναι σε θέση να εκτιμήσει και να προβλέψει ποια θα είναι η συμπεριφορά των άλλων απέναντι στη δική του συμπεριφορά.

Ευνοϊκός παράγων για την ομαλή ψυχολογική εξέλιξη του παιδιού θεωρείται επίσης η ύπαρξη αδελφών. Τα αδέλφια αποτελούν μία κοινωνική ομάδα,στην οποία κατέχουν ίση θέση με τα ίδια δικαιώματα και τις ίδιες υποχρεώσεις απέναντί τους και απέναντι των γονέων τους. Γνωστή είναι η ψυχολογία του παιδιού που δεν έχει άλλα αδέλφια. Συνηθίζει περισσότερο στο να δέχεται ,παρά στο να προσφέρει,διότι γίνεται το επίκεντρο της προσοχής και της έγνοιας των γονέων,με αποτέλεσμα να δοκιμάζει απογοητεύσεις στη κοινωνική του ζωή έξω από την οικογένεια. Συνηθισμένο επίσης είναι το φαινόμενο της ζήλειας του μεγαλύτερου αδελφού για τον μικρότερο. Στη περίπτωση μάλιστα του πρώτου παιδιού(πρωτότοκου),που απολάμβανε με αποκλειστικότητα την φροντίδα των γονέων,εάν κατά τον ερχομό του δεύτερου παιδιού οι γονείς δεν χειριστούν ορθά το θέμα,είναι δυνατό η ζήλεια να καταστεί δημιουργός ψυχικών τραυμάτων. Το φαινόμενο αυτό της ζήλειας μεταξύ των αδελφών,πολλές φορές ενισχύεται από τους ίδιους τους γονείς,αν ασυνείδητα ή άθελά τους και για οποιονδήποτε λόγο εκδηλώνουν προτίμηση για το ένα ή το άλλο παιδί ή προβαίνουν σε συγκρίσεις ή διακρίσεις.


Επιπλέον ένας άλλος σημαντικός παράγοντας αγωγής είναι η κοινωνική και η οικονομική κατάσταση της οικογένειας. Υποστηρίζεται ότι η οικονομική ανέχεια αποτελεί δυσμενή παράγοντα αγωγής επειδή τα παιδιά στερούνται τα αναγκαία μέσα καλής διατροφής,στέγασης,μόρφωσης κ.ά. και έτσι τους δημιουργούνται συναισθήματα μειονεξίας,που προέρχονται από την αυτοσύγκρισή τους με άλλα παιδιά τα οποία διαθέτουν περισσότερα μέσα,ωραιότερα ρούχα,παιχνίδια κ.τ.λ. Η κατάσταση αυτή μερικές φορές μπορεί να δημιουργεί παράπονο ή ακόμα και μίσος εναντίον της κοινωνίας,ή δίνει αφορμές σε προβλήματα και δυσαρμονίες μέσα στην οικογένεια.

Αυτό βέβαια δεν είναι απόλυτο.

Πολλοί γονείς,παρά την ανέχειά τους,αντιμετωπίζουν τη ζωή με θάρρος,επιμονή και εργατικότητα και παρέχουν στα παιδιά τους τα αναγκαία για την παιδική ζωή αγαθά,δίνοντάς τους παράλληλα μεγαλύτερες ευκαιρίες αυτενέργειας και ευνοϊκές συνθήκες για την ανάπτυξη της προσωπικότητάς τους. Από το άλλο πάλι άκρο,η αφθονία των υλικών αγαθών είναι δυνατόν,αν συντρέξουν και άλλοι παράγοντες (επίδειξη πλούτου,απειθάρχητη σπατάλη κ.ά.) να καταστεί δυσμενής παράγων αγωγής. Η υπερβολική περιποίηση των παιδιών πλουσίων οικογενειών, η παροχή εις αυτά αφθονίας μέσων και η συμπαράσταση βοηθών σε κάθε δραστηριότητά τους,μπορεί να τα καταστήσει αδέξια,ανεπαρκή,ετεροδύναμα και ανίκανα για δημιουργική εργασία (Λεκάκος 1980).


Από τα παραπάνω προκύπτει ότι πολλοί και ποικίλοι είναι οι παράγοντες που ασκούν επίδραση στην αγωγή των παιδιών. Συμπερασματικά,θα μπορούσαμε να πούμε ότι η οικογενειακή αγωγή έχει διάφορους σκοπούς από τους οποίους οι πιο σημαντικοί είναι οι παρακάτω:

"Να βάλει έναν ρυθμό,μία τάξη και αυτάρκεια στις βασικές βιολογικές ανάγκες(φαγητό,καθαριότητα).

Να θεμελιώσει τις πρώτες πνευματικές,διανοητικές και ψυχο-σωματικές δυνατότητες.

Να μάθει τις πρώτες καλές συνήθειες και έξεις.

Να αποκτήσει δηλαδή, το αίσθημα της ευθύνης,της τάξης,του καθήκοντος...

Να αναπτύξει τα πρώτα κοινωνικά συναισθήματα και τις κοινωνικές αρετές.Μέσα στην οικογένεια δηλαδή το παιδί θα νοιώσει τις σχέσεις του με τους άλλους,την ιδέα της ιεραρχίας,της πειθαρχίας,της συνεργασίας, της κοινωνικής αλληλεγγύης και του αλτρουϊσμού.

Να εδραιώσει τις πρώτες καταβολές της εθνικής και θρησκευτικής συνείδησης.Μέσα στην οικογένεια θα ακούσει το παιδί τα πρώτα τραγούδια,τις παραδόσεις,τις γιορτές και τα έθιμα και θα συμμετάσχει στις θρησκευτικές τελετές των γονέων του" (Καλαντζή Κ. και Καλαντζή-Βακαρέλλη, 1973 σ.145).


Μ'άλλα λόγια η οικογένεια εκτός από το ότι μεταδίδει στα παιδιά τις βασικές εμπειρίες και γνώσεις τα υποβοηθεί για να γνωρίσουν το γύρω τους κόσμο και γενικά τους καλλιεργεί τον χαρακτήρα για να αντιμετωπίσουν τις αντιξοότητες της ζωής.


Από τα παραπάνω προκύπτει ότι η επίδραση της οικογένειας είναι αναμφίβολα μεγάλη ,αφού είναι σε θέση να επηρεάσει την ολόπλευρη εξέλιξη των παιδιών έμμεσα και άμεσα,θετικά ή αρνητικά. Θεωρείται δε αποφασιστική για τους παρακάτω λόγους:


Ασκείται καθόλη τη διάρκεια της παιδικής και εφηβικής ηλικίας μα προπαντός της προσχολικής που θεωρείται από πολλούς σαν η κρισιμώτερη απ'όλες τις περιόδους,επειδή εκτός των άλλων διεξάγεται αποκλειστικά από τους γονείς και επειδή πιστεύεται ότι οικοδομούνται τα θεμέλια της προσωπικότητας. Ασκείται σχεδόν χωρίς διακοπή. Κι'όταν ακόμη το παιδί φοιτά στο σχολείο εξακολουθεί εν τούτοις να παραμένει για πολλές ώρες στο σπίτι και να συμμετέχει στην οικογενειακή ζωή (Ντραϊκωρς 1976).


Άσχετα όμως από την ποικιλία παραγόντων που έμμεσα και άμεσα επηρεάζουν την όλη διαπαιδαγώγηση των παιδιών ένα πράγμα είναι σίγουρο: το γεγονός ότι οι γονείς είναι εκείνοι που παίρνουν τις κύριες αποφάσεις για το μέλλον των παιδιών τους.


Οι γονείς σ'έναν μεγάλο βαθμό,παίρνουν αποφάσεις που καθορίζουν το μέλλον των παιδιών τους. Είναι εκείνοι που διαλέγουν σε ποια γειτονιά θα κατοικήσουν,σε ποιο σχολείο θα φοιτήσουν,που θα πάνε διακοπές και γενικά με ποιους φορείς θα έλθουν σε επαφή (Παπαμαύρου 1959). Ειδικώτερα πρέπει να σημειωθεί ότι οι γονείς είναι εκείνοι που παίρνουν τις περισσότερες και σημαντικότερες αποφάσεις για τα παιδιά τους στα πρώτα χρόνια τουλάχιστον. Αυτό υποδηλώνει ότι η στάση των γονέων απέναντι στη μόρφωση,στην ανατροφή και στην παιδεία των παιδιών τους θα καθορίσει την εξελικτική πορεία τους.


Όλα αυτά που αναφέρθηκαν σχετικά με την ανατροφή,την αγωγή και την μόρφωση υποδηλώνουν ότι η οικογένεια είναι ένα φυσικό σχολείο του παιδιού μέσα στο οποίο υπάρχουν ευνοϊκές φυσικές συνθήκες για μάθηση (Φλουρής και GAGNE 1980).


Βέβαια δε γίνεται διδασκαλία όπως στο σχολείο,ούτε υπάρχουν μαθήματα. Οι γονείς δεν είναι "δάσκαλοι εξ'επαγγέλματος".

Οι ευνοϊκές συνθήκες που διαθέτει η οικογένεια περιλαμβάνουν τον συγκινισιακό δεσμό που συνδέει όλα τα μέλη μιάς οικογένειας,το γεγονός ότι η οικογένεια μονοπωλεί την περίοδο του παιδιού στα πρώτα πέντε χρόνια (ειδικά όταν δεν φοιτήσει σε νηπιαγωγείο),που θεωρούνται άλλωστε και τα πιο κρίσιμα,το ότι έχει τη δύναμη του εξαναγκασμού που πολλές φορές χρησιμοποιεί για να επιφέρει τα επιθυμητά αποτελέσματα,το ότι έχει το χρόνο για τη συνεχή επανάληψη και ενίσχυση των επιθυμητών πράξεων και συμπεριφοράς μα πάνω απ'όλα το ότι είναι το παράδειγμα και η υπόδειξη. Το παράδειγμα το δίνουν οι ίδιοι οι γονείς με τη στάση τους,με τους τρόπους τους,με τη ζωή τους.


Γίνονται δηλαδή τα πρότυπα που θα μιμηθεί το παιδί υποδεικνύοντάς του τι είναι ωραίο ή άσχημο,καλό ή κακό,επιθυμητό ή ανεπιθύμητο. Το παράδειγμα το ζωντανό θα επηρεάσει το παιδί να μιμηθεί να κάνει το ίδιο. Το παιδί μιμείται τα πάντα και έντονα σε σημείο που δίνει την εντύπωση ότι αντιγράφει τη συμπεριφορά των ενηλίκων,μα προπαντός των γονέων, των άλλων μελών της οικογενείας και των συγγενών και φίλων που το περιστοιχίζουν.

Είναι ευπαθής δέκτης που δέχεται όλα τα κύματα που φτάνουν σε αυτό.

Όταν βρίζουν οι γονείς,θα μάθει να βρίζει και αυτό...όταν μαλώνουν οι γονείς θα μάθει να μαλώνει και αυτό και θα γίνει ευερέθιστο και επιθετικό.Με άλλα λόγια στην οικογένεια δημιουργείται μία φυσική κατάσταση μάθησης την οποία το παιδί αφομοιώνει στην εξελικτική πορεία του. Γνωστές είναι οι έρευνες πάνω στο είδος αυτό της μάθησης για τη μίμηση των ανθρωπίνων προτύπων ή μοντέλων που μαρτυρούν ότι τα παιδιά μαθαίνουν τις καταστάσεις που ζουν (BANDURA 1969).

Χαρακτηριστικό είναι το γνωστό επίγραμμα της NOLTE σχετικά με την ανατροφή του παιδιού και την ικανότητά του για να μιμείται αυτά που βλέπει,που ακούει,που αισθάνεται και που καταλαβαίνει γύρω του.



Το επίγραμμα αυτό έχει ως εξής:


Εάν το παιδί ζει με επίκριση,

μαθαίνει να καταδικάζει.

Εάν το παιδί ζει με έχθρα,

μαθαίνει να μαλώνει.

Εάν το παιδί ζει με γελοιοποίηση,

μαθαίνει να γίνεται ντροπαλό.

Εάν το παιδί ζει με ντροπή,

μαθαίνει να αισθάνεται ένοχο.

Εάν το παιδί ζει με ανεκτικότητα,

μαθαίνει να γίνεται υπομονητικό.

Εάν το παιδί ζει με ενθάρρυνση,

μαθαίνει να έχει αυτοπεποίθηση.

Εάν το παιδί ζει με έπαινο,

μαθαίνει να εκτιμά.

Εάν το παιδί ζει με τιμιότητα,

μαθαίνει την δικαιοσύνη.

Εάν το παιδί ζει με ασφάλεια,

μαθαίνει να έχει πίστη.

Εάν το παιδί ζει με επιδοκιμασία,

μαθαίνει να αγαπά τον εαυτό του.

Εάν το παιδί ζει με αποδοχή και φιλία

μαθαίνει να βρίσκει αγάπη στον κόσμο.



(DOROTHY LAW NOLTE).


Η σύγχρονη ψυχολογία του παιδιού και οι άλλες κοινωνικές επιστήμες υποστηρίζουν ότι το παιδί αν και γεννιέται με ορισμένες βιολογικές καταβολές ή προδιαθέσεις,η συμπεριφορά του όμως διαμορφώνεται από την οικογενειακή ανατροφή,τη σχολική μόρφωση και γενικά τη κοινωνικοποίησή του.

Παλαιότερα πολλοί ειδικοί πίστευαν στο απόλυτο της κληρονομικότητας: ότι δηλαδή ένα παιδί κληρονομεί τα χαρίσματα ή ελαττώματα από τους γονείς του. Αν το παραδεχτεί αυτό κανείς τότε πρέπει να επαναπαύεται,διότι η αγωγή,η ανατροφή και η μόρφωση θα είχε ελάχιστη σημασία στην όλη εξέλιξη του παιδιού. Τι να κάνει η οικογένεια,το σχολείο,η εκκλησία και οι άλλοι κοινωνικοί φορείς,εάν όλα κληρονομούνται; Είναι φανερό ότι αν το απόλυτο της κληρονομικότητας ίσχυε, τότε οι παραπάνω θεσμοί δεν θα έπαιζαν κανένα ρόλο στη διάπλαση του παιδιού. Αντίθετα,οι κοινωνικές επιστήμες υποστηρίζουν σήμερα ότι μεγάλη είναι η επίδραση των διαφόρων κοινωνικών φορέων στην ανάπτυξη του ατόμου. Η διαπίστωση βέβαια αυτή τοποθετεί την ευθύνη της αγωγής,της ανατροφής και μόρφωσης των παιδιών σ'όλους τους κοινωνικούς φορείς μα περισσότερο στους γονείς.



Το τι και πως να πράττουν οι γονείς για να δώσουν μία σωστή αγωγή,ανατροφή και μόρφωση στα παιδιά είναι δύσκολο να διατυπωθεί. Το θέμα της αγωγής και μόρφωσης των παιδιών είναι πολύπλευρο και πολυδιάστατο. Η ανθρώπινη συμπεριφορά είναι γενικά δύσκολο να κατανοηθεί πλήρως και να προβλεφθεί με ακρίβεια.Και αυτό γιατί η ανθρώπινη υπόσταση είναι ιδιόρρυθμη,διαρκώς μεταβαλλόμενη και παρουσιάζει δυσκολίες στη μέτρησή της. Παρ'όλη την πρόοδο των κοινωνικών επιστημών και την επισσώρευση των γνώσεων και των ερευνητικών στοιχείων δεν υπάρχουν απόλυτα συμπεράσματα και συγκεκριμένες οδηγίες που θα ισχύουν για όλα τα παιδιά και για όλες τις καταστάσεις. Επίσης παρ'όλη την εντατικοποίηση των σπουδών σε κανένα πανεπιστήμιο του κόσμου δεν είναι δυνατόν να πάρει κανείς πτυχίο σχετικά με το πως να είναι σύζυγος και το πως να είναι γονέας. Γι'αυτό,το να δώσει κανείς συνταγές ή μία φόρμουλα σε γονείς και κηδεμόνες σχετικά με την ανατροφή των παιδιών τους είναι δύσκολο,αν όχι ακατόρθωτο.

Εκείνο όμως που ξέρουμε με βεβαιότητα είναι ότι το μυστικό της επιτυχίας της οικογενειακής διαπαιδαγώγησης, είναι η ισορροπημένη και η ολοκληρωτική σχέση των ίδιων των γονέων.

Όταν οι γονείς ζουν με αρμονία,με κατανόηση,με σεβασμό και αγάπη δίνουν ασφάλεια και σιγουριά στα παιδιά τους και τα βοηθούν να αναπτυχθούν ομαλά. Αν όχι,θα αποβεί εις βάρος των παιδιών και τα αποτελέσματα θα είναι ολέθρια. Όπως είναι καθήκον των γονέων να παρέχουν τροφή,ρούχα και άλλες βασικές ανάγκες για τα παιδιά,έτσι χρειάζεται να τα βοηθήσουν να αναπτύξουν τον κατάλληλο ψυχο-πνευματικό εξοπλισμό για να επιβιώσουν στο κοινωνικό και πολιτιστικό τους περιβάλλον (Σμαραγδάκης και Γιαννόπουλος 1976).


Η οικογένεια πρέπει να φροντίζει να ικανοποιεί όλες τις ανάγκες του παιδιού και να του δίνει το αίσθημα της ασφάλειας. Παιδί που νοιώθει έλλειψη ασφάλειας και προστασίας ενδέχεται να αναπτύξει αντικοινωνικές τάσεις.


Αναγκαίος όρος για μία σωστή διαπεδαγώγηση είναι να ξέρουν οι γονείς πότε να λένε "ναι" και πότε "όχι" στα παιδιά τους, να ξέρουν πότε να εγκρίνουν τα αιτήματά τους και πότε όχι,πότε να τα αμείβουν και πότε να τα τιμωρούν. Στις τιμωρίες- που δεν αναφέρονται στον ξυλοδαρμό- πρέπει οι γονείς να δικαιολογούν και να στηρίζουν τις ενέργειές τους λογικά για να έχει πραγματικό παιδαγωγικό αποτέλεσμα και όχι να πραγματοποιούνται τυχαία,άστοχα και βιαστικά. Τότε μόνο θα αναπτυχθούν σωστές διαπροσωπικές σχέσεις μεταξύ γονέων και παιδιών,καθώς και εμπιστοσύνη μεταξύ τους (Μυλντόρφ 1977). Θα μπορούσε να πει κανείς ότι το παιδί χρειάζεται και την αυστηρότητα και την ελευθερία με μέτρο.

Η υπέρμετρη ελευθερία δεν υποβοηθεί την ανάπτυξη αυτο-ελέγχου και αυτοτέλειας του παιδιού. Ενώ η υπέρμετρη αυστηρότητα ταπεινώνει το παιδί,ειδικά όταν συνοδεύεται από ξυλοδαρμό,μειώνει την νοημοσύνη και το αυτοσυναίσθημά του και το καταντά νευρικό (Κυριακίδης 1979).


Όσο απασχολημένοι και κουρασμένοι και αν είναι οι γονείς οφείλουν να βρίσκουν χρόνο να επικοινωνούν με τα παιδιά τους,να τα ακούσουν,να τα επαινέσουν με αντικειμενικότητα και να ανταλλάξουν απόψεις. Τουλάχιστον μία ώρα την ημέρα οφείλει να δίνει ο κάθε γονέας στο παιδί του.

Ιδιαίτερη όμως προσοχή χρειάζεται από τους γονείς να μην υπερπροστατεύουν τα παιδιά τους. Ο έμμονος συναισθηματισμός προς το παιδί και ο υπερκορεσμός των αναγκών του από το ένα μέρος θα κάνει το παιδί εγωϊστικό και εγωκεντρικό και από το άλλο απόλυτα εξαρτημένο από τους γονείς. Η κατάσταση αυτή θα δημιουργήσει προβλήματα στο παιδί αργότερα,διότι δεν αποκτά δική του ολοκληρωμένη προσωπικότητα,πρωτοβουλία και ανεξαρτησία,καταστάσεις που θα του χρησιμεύσουν για να αντιμετωπίσει τη πολυπλοκότητα της ζωής στο μέλλον(Βουγιούκας 1977).


Οι γονείς δεν πρέπει να ξεχνούν ότι το παιδί τους είναι μία ανεξάρτητη προσωπικότητα,την οποία δεν πρέπει να εκμεταλλεύονται για τη δική τους ικανοποίηση. Χαρακτηριστικά είναι τα παραδείγματα μερικών γονέων να χρησιμοποιούν το παιδί τους σαν αντικείμενο αυτοϊκανοποίησης και κοινωνικής προβολής. Η στάση αυτή των γονέων παραβιάζει τα βασικά δικαιώματα του παιδιού. Το παιδί δεν πρέπει να θεωρείται βιτρίνα των γονέων,γιατί δεν γεννήθηκε για να εκπληρώσει τις δικές τους φιλοδοξίες,ούτε να ικανοποιήσει τις δικές τους επιθυμίες,αλλά ούτε και να εκπληρώσει τις δικές τους αποτυχίες! Χαρακτηριστικό παράδειγμα της παραπάνω κατάστασης αποτελούν οι γνωστές θέσεις μερικών γονέων που πιέζουν κυριολεκτικά τα παιδιά τους να ακολουθήσουν ένα ορισμένο επάγγελμα,όπως εκείνο του γιατρού,του δικηγόρου και άλλα,ενώ εκείνο έχει κλίση και προτίμηση για κάτι άλλο (Κασσωτάκης 1979,Φλουρής,Μαντζάνας και Σπυριδάκης 1980).


Τις απόψεις αυτές διατυπώνει ένας σύγχρονος ποιητής και φιλόσοφος που σχετικά με την αγωγή των παιδιών αναφέρει τα εξής:



"Γονείς : Τα παιδιά σας δεν είναι παιδιά σας.

Είναι οι γιοί και οι κόρες της λαχτάρας της ζωής για τη ζωή. Έρχονται στη ζωή με τη βοήθειά σας ,αλλά όχι από εσάς. Και μ'όλο που είναι μαζί σας,δεν ανήκουν σε εσάς. Μπορείτε να τους δώσετε την αγάπη σας,όχι όμως και τις ιδέες σας,γιατί αυτά έχουν τις δικές τους ιδέες. Μπορείτε να στεγάσετε το σώμα τους,όχι όμως και την ψυχή τους,γιατί η ψυχή τους κατοικεί στο σπίτι του αύριο,που εσείς δεν μπορείτε να επισκεφτείτε,ούτε στα όνειρά σας. Μπορείτε να προσπαθήσετε να τους μοιάσετε,αλλά μη γυρεύετε να κάνετε αυτά να σας μοιάσουν. Γιατί η ζωή δεν πηγαίνει προς τα πίσω και δε σταματά στο χθές. Εσείς είστε τα τόξα από όπου τα παιδιά σας σαν ζωντανά βέλη θα τιναχτούν μπροστά. Ο τοξότης βλέπει το σημάδι πάνω στο μονοπάτι του απείρου και σας λυγίζει με τη δύναμή του,ώστε τα βέλη του να τιναχτούν γοργά και μακρυά. Το λύγισμά σας στο χέρι του τοξότη,ας είναι για σας χαρά. Γιατί όπως αυτός αγαπά τα βέλη που πετούν,έτσι αγαπά και τα τόξα που είναι σταθερά".



Τα παραπάνω υποδηλώνουν ότι οι γονείς,εκτός από τη γνώση της σωστής ανατροφής,πρέπει να εκδηλώνουν μία αντικειμενική προσέγγιση στην όλη μεταχείρηση των παιδιών για να τους δημιουργήσουν μία αυτόνομη προσωπικότητα που θα τα υποβοηθήσει στην αυτοεκπλήρωση και στην αυτοπραγμάτωσή τους.



Τέλος πρέπει να υπογραμμιστεί ότι όλες οι αποφάσεις που παίρνονται σήμερα για τα παιδιά από τους γονείς,το σχολείο,την εκκλησία και όλους τους άλλους κοινωνικούς φορείς,είναι αποφάσεις για τους αυριανούς πολίτες.

Από τα συγκεκριμένα μέτρα και μέσα που θα χρησιμοποιήσει μία χώρα μέσω των κοινωνικών φορέων για να διαπαιδαγωγήσει τους νέους,θα εξαρτηθεί το τι είδους ενήλικες ή αυριανούς πολίτες επιθυμεί σαν κοινωνία να διαπλάσσει. Για την επίτευξη του στόχου αυτού θα χρειαστεί να συνεργαστούν όλοι οι κοινωνικοί φορείς για να δώσουν εφόδια στα παιδιά που θα μπορούν να τους φανούν χρήσιμα στο μέλλον.



Για την υλοποίηση του κοινωνικού αυτού προγραμματισμού απαιτείται να γίνει μία εθνική επένδυση για την αξιοποίηση των καλύτερων φυσικών πόρων που είναι τα παιδιά όλων των ηλικιών (Φλουρής και Κανδαράκης 1979).



Σε τελευταία ανάλυση οι γονείς οφείλουν να εξοπλίσουν τα παιδιά τους με εφόδια που θα τους χρησιμεύσουν σε όλη τους τη ζωή και θα αντέξουν στη ροή του χρόνου. Ένα τέτοιο απαραίτητο εφόδιο ιδιαίτερα για τη σημερινή εποχή είναι η κρίση,η ικανότητα δηλαδή του παιδιού να ελέγχει και να δοκιμάζει τα πάντα,να είναι σε θέση να διακρίνει το αληθινό από το ψεύτικο και το ορθό από το λανθασμένο (Κυριακίδης 1979).

Μαζί με την κρίση οι γονείς σε συνεργασία με όλους τους άλλους φορείς,οφείλουν να καλλιεργήσουν στα παιδιά τους την ωριμότητα,την ευθύνη,την συνεργασία,το ήθος και τον αυτοέλεγχο. Παράλληλα θα τους υποβοηθήσουν στην ανάπτυξη μεθόδων δουλειάς για να μπορέσουν να ανταποκριθούν στις ανάγκες της εποχής τους. Για να επιτύχουν όλα αυτά οι γονείς θα πρέπει να είναι ενωμένοι,να συνεργάζονται άμεσα,να αλληλοπαιδαγωγούνται,να επιμορφώνονται και να επιδιώκουν την αυτοβελτίωση.

Τότε θα είναι σε θέση να διαπλάσουν και να παραδώσουν στην κοινωνία ανθρώπους υγιείς,σωματικά,ψυχοπνευματικά,ηθικά και γενικά ολοκληρωμένες προσωπικότητες...

Επιμέλεια 
Ευάγγελος Καραμάνος

 



ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

BANDURA A. PRINCIPLES OF BEHAVIOR MODIFICATION. NEW YORK : HOLT,RINEHART AND WINSTON, 1969.

Βουγιούκας Α. Προβλήματα Ανατροφής και Μόρφωσης των Παιδιών μας. Αθήνα 1977.

Γκιμπράν Γκαχίλ Ο κήπος του Προφήτη. Αθήνα,1974.

DAVIS K. "FINAL NOTE ON A CASE OF EXTREME ISOLATION", AMERICAN JURNAL OF SOCIOLOGY VOL. L II 1947 σσ. 432-437.

Ιννερλόφερ Π. Ψυχολογία του Παιδιού. Εκδ.Νότος,Αθήνα 1975.

Καλαντζή Κ.Γ και Καλαντζή-Βακαρέλη Ξ. Θέματα Θεραπευτικής Παιδαγωγικής και Ψυχικής Υγιεινής του Παιδιού, Αθήνα 1973.

Κασσωτάκης Μ. "Το πρόβλημα του Σχολικού Επαγγελματικού Προσανατολισμού στην Ελλάδα" Σχολείο και Ζωή, Σεπτ. 1979.

Κασσωτάκης Μ. "Αντιαυταρχική Αγωγή". Ανάτυπο από το περιοδικό

Σχολείο και Ζωή, 2, 1979 σσ. 49-55.

Κυριακίδης Π. "Το σημερινό παιδί Αυριανός Πολίτης"

Σχολείο και Ζωή ,Οκτωβριος 1979.

Λεκάκος Ι. "Η Οικογένεια και οι Επιδράσεις της στο Άτομο και στη Κοινωνία", Αθήνα 1980 (Υπό εκτύπωση).

MYLN TRF M. "Ο Ρόλος του Πατέρα στην Οικογένεια", Εκδ.Οδυσσέας 1977.

Ντραϊκωρς Ρ. Η Πρόκληση να είμαστε Γονείς, Εκδ. Γλάρος 1976.

Παπαδόπουλος Ν. Ψυχολογία Αγωγής του Παιδιού, Αθήνα 1977.

Παπαμαύρου Μ. Οι γονείς και τα Παιδιά τους, Εκδ. Δίφρος ,Αθήνα 1959.

Παπάς Μ. Η Αντιπαιδαγωγικότητα της Παιδαγωγικής, Αθήνα 1980.

Σμαραγδάκης Μ. - Γιαννοπούλου Ε. Για να Γίνει το Παιδί μας Σωστός Άνθρωπος, Εκδ. Ορόσημο Αθήνα, α.ε.

Φλουρής Γ. και Μαντζάνας Θ. "Έρευνα για το Αυτοσυναίσθημα των Μαθητών στην Ελλάδα" Επιστημονικό Βήμα, Μαρτ.1978.

Φλουρής Γ. και Κανδαράκης Ι. Επιστημονικά Πλαίσια της Παιδαγωγικής, Εκδ. Ορόσημο, Αθήνα 1979.

Φλουρής Γ. και Σπυριδάκης "Η Διαδικασία της Κοινωνικοποίησης και η Διαμόρφωση του Αυτοσυναισθήματος", Σχολείο και Ζωή,Νοέμβριος 1980.

Φλουρής Γ. και GAGNE R. Θεμελιώδεις Αρχές της Μάθησης και της Διδασκαλίας, Εκδ. Ορόσημο ,Αθήνα 1980.

SiriusANews