Αυτό είναι το θέμα μας γι' απόψε. Και σχετίζεται με τις κοινές θεολογικές παραδοχές της αρχαιότητας στην Ελλάδα και στην Αίγυπτο και την κοσμογονία.
Είναι αλήθεια ότι ορισμένοι παραξενεύθηκαν γιατί επέλεξα να σας παρουσιάσω ένα θέμα που χαρακτηρίζεται εξαιρετικά δύσκολο. Κι αυτό γιατί αναφέρεται στο θολό τοπίο της μυθολογίας και άπτεται μιας ολόκληρης γκάμας επιστημών, όπως, η κοσμολογία, η προϊστορία, η αρχαιολογία, η θεολογία και άλλες. Και ακόμη γιατί έχουν γραφτεί γι' αυτό δεκάδες χιλιάδες προσεγγίσεις από επιστήμονες και ειδικούς μελετητές, πολλές από τις οποίες και αλληλοσυγκρούονται.
Εκ προοιμίου λοιπόν πρέπει να τονίσω ότι ερέθισμα γι' αυτή την επιλογή μου υπήρξαν τρεις λόγοι, τους οποίους θεωρώ σημαντικούς.
Πρώτον: Γιατί καταδεικνύει τις προαιώνιες σχέσεις των Ελλήνων με τους Αιγυπτίους.
Δεύτερον: Γιατί αναφέρεται σε πολλές, περίπου κοινές, όπως προείπα, θεολογικές παραδοχές των δύο λαών της αρχαιότητας.
Τρίτον: Γιατί ένα μέρος των τότε παραδοχών, κυρίως ως προς τη Δημιουργία, γίνεται αποδεκτό και από τη σύγχρονη επιστημονική κοινότητα.
Θα μου επιτρέψετε εισάγοντας το θέμα να κάνω μια αναδρομή στο χρόνο και στα γενεσιουργά αίτια της εμφάνισης των θεών και όσων θα σας εκθέσω στη συνέχεια. Όλα ξεκινούν από την εποχή που τα έντονα φυσικά φαινόμενα προκαλούν το δέος των ανθρώπων. Αυτό εξελίσσεται με την πάροδο των χιλιετιών σε θεοποίηση της φύσης και των εκδηλώσεών της. Όσο όμως αναπτύσσεται ο νεοφλοιός του εγκεφάλου, οι άνθρωποι περνούν εξελικτικά σε φάση αναζήτησης υπερβατικών δυνάμεων. Δυνάμεων, που καθώς πιστεύουν, ρυθμίζουν τη ζωή τους και τα του Σύμπαντος.
Ο φόβος του θανάτου, εξ άλλου, γεννά στην τότε ανθρωπότητα την ελπίδα ότι η ζωή δεν σταματά στη γήινη εγκαταβίωση αλλά συνεχίζεται και πέραν αυτής. Κι αυτό γιατί η θνητότητα και η φθορά του σώματος είναι εμφανής. Σηματοδοτεί ένα τέλος. Μια κατάσταση που ενστικτωδώς δεν είναι αποδεκτή από τον άνθρωπο. Δημιουργείται έτσι η ελπίδα και αυτή εδραιώνει βαθμηδόν την πίστη για την ύπαρξη αθάνατης ψυχής, η οποία αποχωρίζεται από το σώμα κατά τη στιγμή του θανάτου και ανέρχεται προς το υπερβατικό. Εκεί όπου υπάρχει αθανασία και κυριαρχούν οι θεοί, που όπως πιστεύουν, θα κρίνουν τις πράξεις του ανθρώπου στη γη.
Θα ακολουθήσει μια μακραίωνη εξελικτική πορεία στις ανθρώπινες παραδοχές ως προς την αθανασία της ψυχής και την κυρίαρχη παρουσία των Θεών. Και στη διάρκειά της η λατρεία αποκτά τύπους και ισχυροποιείται η πίστη για ζωή μετά το θάνατο. Αλλά…
Το να θελήσει κανείς να παρακολουθήσει αυτή την πορεία είναι ουτοπικό. Ψήγματα μόνον περιέρχονται σε γνώση μας από την ερμηνεία των μύθων και από τα ευρήματα των αρχαιολόγων στους λατρευτικούς χώρους, όπως είναι οι ναοί, οι βωμοί, τα νεκροταφεία αλλά και από τα κτερίσματα.
Ας έρθουμε τώρα στις παραδοχές Ελλήνων και Αιγυπτίων, που αποτελούν και το κύριο θέμα μας.
Είναι γεγονός ότι αν κάποιος θελήσει να μπει στο λαβύρινθο της ελληνικής μυθολογίας και εκείνης της γενέθλιας γης των μελών του Συνδέσμου μας, της Αιγύπτου και να περπατήσει στους δαιδαλώδεις διαδρόμους της, θα διαπιστώσει πως η σχέση των Ελλήνων με τους Αιγυπτίους χάνεται στα βάθη των χιλιετιών μέχρις εκείνων της προϊστορίας. Ιδιαίτερα αν επιμερίσει τη μελέτη στις θεολογικές και κοσμολογικές δοξασίες τους θα ανακαλύψει πάμπολλα κοινά στοιχεία.
Ασφαλώς θα σας έτυχε να διαβάσετε ή να ακούσετε πολλά γι' αυτή τη σχέση. Γι' αυτό δεν θα σας κουράσω με επαναλήψεις. Ενδεικτικά μόνον θα αναφερθώ στο χώρο της θεολογίας, υπενθυμίζοντάς σας ότι από τους αρχαϊκούς χρόνους ο ’μμων ήταν ήδη γνωστός στην Ελλάδα ως ’μμων Ζευς και διέθετε δικούς του ναούς, όπως αυτοί που ανακαλύφθηκαν στον Ωρωπό και στο Γύθειο. Αλλά και ή Ίσιδα, της οποίας αρχαίος ναός αποκαλύφθηκε πρόσφατα στην περιοχή της Νέας Μάκρης. Και δεν είναι μόνον αυτά, δεδομένου ότι στα κυριότερα ελληνικά μουσεία μπορεί κανείς να δει αγάλματα αιγυπτιακών θεοτήτων, πράγμα που αποτελεί ένδειξη κοινών θρησκευτικών πεποιθήσεων.
Ιδιαίτερα κατά την εποχή των Πτολεμαίων στην Αίγυπτο, στην οποία θα αναφερθούμε στη συνέχεια, η σχέση αυτή των δύο λαών οδήγησε στην προσπάθεια ταύτισης θεοτήτων του αιγυπτιακού πανθέου με θεότητες των Ελλήνων. Κι αυτή είναι γνωστή ως "θρησκευτικός συγκρητισμός".
Θα αναφερθώ σε μια μορφή του αιγυπτιακού πανθέου, από τις λιγότερο γνωστές στον πολύ κόσμο, αλλά πασίγνωστη στους εσωτεριστές και τους ιστορικούς, τον Θωθ ή Τεούχ και τον Ολύμπιο Ερμή του ελληνικού Δωδεκαθέου. Κι αυτό γιατί από τις δύο αυτές θεότητες προέκυψε μια μορφή που δεν ήταν ούτε ο Θωθ ούτε ο Ολύμπιος Ερμής. Ήταν ένας συγκερασμός των δύο. Και σ' αυτή τη νέα μορφή δόθηκε το όνομα Ερμής ο Τρισμέγιστος.
Υποστηρίζεται μάλιστα από πολλούς ερευνητές ότι ονομάσθηκε Τρισμέγιστος διότι κατείχε τα τρία μέρη της κοσμικής σοφίας. Δηλαδή της αστρολογίας, που θεωρείται ότι αναφέρεται στη σελήνη. Της Αλχημείας, που αποδίδεται στον ήλιο. Και της Θεουργίας, που πίστευαν, όπως θα πούμε πιο κάτω, ότι σχετίζεται με τους αστέρες. Αυτή η ταύτιση των δύο θεοτήτων σε μια μορφή, ανέδειξε μάλιστα ένα κυρίαρχο θρησκευτικό φιλοσοφικό και πρακτικό ρεύμα, πού ο απόηχός του φτάνει μέχρι τη σύγχρονη εποχή.
Πρέπει, ξεκινώντας την αναφορά μας στις δύο αυτές θεότητες να τονίσουμε ότι στις αρχέγονες περιόδους του αιγυπτιακού πολιτισμού θεωρούσαν τον Θωθ θεό της Σελήνης και από το σεληνιακό συσχετισμό του δέχονταν ότι αντλεί την πολυμορφία του, καθώς εκφράζεται με πολλά και διαφορετικά πρόσωπα. Στην πραγματικότητα, όσα αναφέρονται σ' αυτόν έχουν τις ρίζες τους στο ότι οι φάσεις της Σελήνης ήσαν τόσο σημαντικές για τους ρυθμούς της αιγυπτιακής ζωής, ώστε ο Θωθ να θεωρηθεί αρχή της κοσμικής τάξης.
Τον θεωρούσαν κύριο της Γνώσης όλων των Επιστημών και προσωποποίηση της κατανόησης και της λογικής. Και πίστευαν ότι εκείνος ήταν που οδηγούσε το νεκρό στο βασίλειο των θεών για να ακολουθήσει η κρίση της ψυχής του.
Ο Θωθ, εμφανίζεται επίσης σε άλλους μύθους σαν βασιλιάς και αρχιερέας της μυθικής Ατλαντίδος και ιδρυτής της πρώτης αποικίας της χαμένης ηπείρου στην Αίγυπτο. την οποία κυβέρνησε επί αιώνες, υπερβαίνοντας σε χρόνο τη διάρκεια της ζωής των ανθρώπων.
’λλοτε λοιπόν εμφανίζεται σαν θεότητα των Αιγυπτίων και άλλοτε αμφισβητείται η ύπαρξή του και υποστηρίζεται, ότι όσα αποδίδονται σ' αυτόν, αποτελούσαν διδαχές του ιερατείου.
Ο ΟΛΥΜΠΙΟΣ ΕΡΜΗΣ
Η καταγωγή του Ολύμπιου Ερμή, από την άλλη μεριά, είναι πολύ μακρινή και συνδέεται με την προϊστορική Ελλάδα, καθώς υπάρχουν στοιχεία που μαρτυρούν ότι η πίστη στην ύπαρξή του ήταν διαδεδομένη στην προμινωική Κρήτη και σε άλλες περιοχές της αρχαίας Ελλάδας. Ορισμένοι μάλιστα τον συνδέουν με τα Καβείρια μυστήρια, τα πιο αρχέγονα μυστήρια της ελληνικής επικράτειας. Θα σας θυμίζω ακόμη ότι θεωρείται ο πρώτος δάσκαλος του ανθρώπινου γένους, καθώς πιστευόταν ότι εισήγαγε τα γράμματα και τις επιστήμες στην ανθρωπότητα. Μάλιστα η λέξη ερμηνεία προέρχεται από το όνομά του και αρχικά σήμαινε την σε βάθος γνώση.
Οι ιδιότητες όμως που κυρίαρχα του απέδιδαν ήσαν εκείνη του αγγελιοφόρου των θεών και του προστάτη του εμπορίου, καθώς πίστευαν ότι αυτός γνώρισε στην ανθρωπότητα τα μέτρα και τα σταθμά. Κι ακόμη πρέσβευαν ότι αυτός οδηγούσε τις ψυχές των νεκρών στον ’δη, όπως και ο Θωθ.
Μεγάλο μέρος των ερευνητών τοποθετεί την εμφάνισή του στο ελληνικό πάνθεο στην ένατη προ Χριστού χιλιετία. Υπάρχουν όμως και ορισμένοι μελετητές, που δέχονται παρουσία του γύρω στο 25.000 π.Χ. και διατείνονται ότι διετέλεσε αντιβασιλέας του Κρόνου στην Αίγυπτο και δάσκαλος του Οσίριδος και της Ισιδος. Πίστευαν εξ άλλου ότι χρησιμοποιούσε για τις δραστηριότητες του τη σκοτεινή νύχτα γι' αυτό και εμφανίζεται επίσης ως σεληνιακός θεός.
Σημειώστε ότι ο Κικέρων, ένας από τους μεγαλύτερους Λατίνους ρήτορες και συγγραφείς, υποστήριξε ότι ο Ολύμπιος Ερμής είναι εκείνος που δίδαξε στους Αιγυπτίους τους νόμους και το αλφάβητό τους και αναφέρει επί λέξει "είναι εκείνος που οι Αιγύπτιοι αποκαλούν Θωθ". Την άποψη αυτή δέχεται και ο Έλληνας γραμματικός από τη Μακεδονία Ιωάννης Στοβαίος, που έγραψε την ανθολογία της ελληνικής γραμματείας τον 5ο αιώνα μ. Χ.
Ιστορικοί, αρχαιολόγοι, θρησκευτικοί ηγέτες και γενικά άνθρωποι της διανοήσεως έχουν δημοσιεύσει πληθώρα πραγματειών και μας κληροδότησαν αμύθητο πλούτο στοιχείων γι' αυτές τις δύο μορφές. Μάλιστα στη ρωσική ακαδημία γίνεται δεκτό ότι:
"ΟΕρμής είναι ένα συμβολικό όνομα που αντιπροσωπεύει συγχρόνως έναν θεό και έναν άνθρωπο. Ως άνθρωπος είναι ένας μεγάλος μύστης, θεματοφύλακας απόκρυφων παραδόσεων, που οι Έλληνες μαθητές των Αιγυπτίων, τον ονόμαζαν Τρισμέγιστο".
ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΠΤΟΛΕΜΑΙΩΝ
Ας έρθουμε τώρα στην άκρως ενδιαφέρουσα περίοδο των ελληνιστικών χρόνων και ειδικότερα εκείνη της βασιλείας του Πτολεμαίου του Σωτήρα (305-283 π.Χ) στην Αίγυπτο. Αυτή την περίοδο ξεκινά μια προσπάθεια να ενοποιηθεί η αιγυπτιακή θρησκεία με τη θρησκεία των Ελλήνων κυβερνητών. Η πολιτική του Πτολεμαίου αποσκοπούσε στο να βρεθούν θεότητες που θα ενέπνεαν το σεβασμό και στις δύο εθνότητες. Σας είναι γνωστή η ιστορία με τον Σέραπη. Τότε οι δύο θεότητες, ο Θωθ και ο Ερμής ταυτίζονται από τους Έλληνες και τους Αιγυπτίους σε μια μορφή, τον Ερμή τον Τρισμέγιστο.
Δημιουργείται έτσι ένας σαγηνευτικός μύθος που εμφανίζει τον Ερμή τον Τρισμέγιστο αρχικά σαν Ατλάντειο βασιλέα και αρχιερέα, μέγα μύστη και τέλος σαν θεό. Οι χρονολογικές αναφορές του Αιγύπτιου αρχιερέα και ιστορικού του 3ου π. Χ. αιώνα Μανέθωνα, που έγραψε την ιστορία της Αιγύπτου στα ελληνικά, τοποθετούν τον Ερμή τον Τρισμέγιστο στην εποχή των θεών. Δηλαδή κατά την Ανώτερη Παλαιολιθική Εποχή, κατά την οποία, έχουμε και τις πρώτες ουσιαστικές ενδείξεις για την ύπαρξη κοινής κατά περιοχές πίστης, που επικεντρώνεται στο υπερφυσικό και στην μαγεία.
Το αιγυπτιακό ιερατείο απέδιδε σ' αυτόν πολλές από τις ιερές γραφές, ανάμεσα στις οποίες συγκαταλέγεται η Βίβλος των Αναπνοών, ένα τμήμα της Βίβλου των Νεκρών, ο Σμαράγδινος Πίνακας και το Κυμβάλιο, που πρωτοεμφανίσθηκε σε έντυπη μορφή το 1907. Μια πραγματεία, που στο μεγαλύτερο μέρος της είναι αποδεκτή και από τη σύγχρονη επιστήμη.
Υπήρξε λοιπόν και στους δύο λαούς η μορφή του Θωθ - Ερμού ως σύμβολο της θείας διάνοιας, " ζων λόγος" και "ενσαρκωμένη σκέψη ". Κι αυτό έφτασε μέχρι τις μέρες μας, δεδομένου ότι στην Εσωτερική Παράδοση ο Ερμής συμβολίζει το Λόγο, ως σχέση που υπάρχει στο σύνολο όλων των δυνάμεων στο Σύμπαν. Αλλά οι προσεγγίσεις του έργου του Ερμού του Τρισμέγιστου από τους εσωτεριστές δεν είναι του παρόντος. Αυτό, έστω κι αν γινόταν επιγραμματικά, θα απαιτούσε ολόκληρη σειρά ημερίδων.
Σ' αυτούς τους χρόνους, λοιπόν, ο Ερμής ο Τρισμέγιστος, πολύ προ του φαραώ Αχενατόν, συλλαμβάνει την ιδέα της ύπαρξης ενός Νου - Θεού, δημιουργού και κυβερνήτη του Σύμπαντος. Στα έργα του εμφανίζεται να έχει ένα νοερό διάλογο με το Δημιουργό, ο οποίος, κατά το μύθο, του αποκάλυψε τη φύση της δημιουργίας στη μεγαλειώδη έκτασή της.
Ειδικότερα, σε κείμενο του Ερμού του Τρισμεγίστου που είναι γνωστό ως Σμαράγδινος Πίνακας, αναφέρεται επί λέξει:
" Και αφού μου είπε αυτά (εννοεί τον Δημιουργό) αναμείχθηκε με τις δυνάμεις. Και εγώ, αφού ευχαρίστησα και ευλόγησα τον Πατέρα των όλων, πήρα την άδεια να φύγω, αφού ενδυναμώθηκα και διδάχτηκα την φύση του Παντός και το υπέροχο όραμα".
Γίνεται μάλιστα δεκτό από ορισμένους ότι η σοφία και οι διδαχές του εξάπλωσαν τη φήμη του και πέρα από την αφρικανική ήπειρο και σύμφωνα με κάποιες καταγραφές και στη Νότια και Κεντρική Αμερική. Εδώ είναι σαφές ότι επιχειρείται συσχετισμός των Ίνκας και των Μάγιας, ως αποδεκτών των ερμητικών παραδοχών. Και ο μύθος συμπληρώνεται με την αναφορά ότι όταν έφτασε το τέλος της γήινης παρουσίας του, ανήγειρε τη Μεγάλη Πυραμίδα, το ταφικό μνημείο του Χέοπος, το μόνο σωζόμενο από τα επτά θαύματα του αρχαίου κόσμου, πάνω από την είσοδο των Μεγάλων Αιθουσών του Αμενέτ, που οι Έλληνες ονόμασαν Αμένθη.
Προστίθεται ότι τοποθέτησε στη Μεγάλη Πυραμίδα τα αρχεία του. Όρισε ως φύλακες των μυστικών εξελιγμένα άτομα της φυλής του και οι απόγονοι τους έγιναν ιερείς της πυραμίδας ενώ ο ίδιος θεοποιήθηκε από τους επιγενόμενους.
Θα κάνουμε τώρα μια ενδιαφέρουσα παρένθεση.
Με το όνομα Αμενέτ οι αρχαίοι Αιγύπτιοι αποκαλούσαν ένα μυστικό χώρο κατοικίας των νεκρών, απρόσιτο στον κόσμο των ζωντανών, που πίστευαν πως υπήρχε άλλοτε κάτω από τη γη, όπως στην περίπτωση της νεκρόπολης της Γκίζας και άλλοτε στους ουρανούς.
Αξίζει να θυμίσουμε ότι στην Μεγάλη Πυραμίδα δεν βρέθηκε η σαρκοφάγος του Χέοπα και στις μέρες μας ερευνάται ένας χώρος μέσα σ' αυτήν, στον οποίο πιθανολογείται ότι φυλάσσονται τα αρχεία της ανθρώπινης ιστορίας εποχών ακόμη και προ της Ατλαντίδος.
Σημειώστε ότι πολλές από τις καταγραφές ελέγχονται για την ακρίβειά τους, δεδομένου ότι υπάρχει χρονολογική σύγχυση και κάποτε αίρονται από τις σύγχρονες επιστημονικές διαπιστώσεις. Οπωσδήποτε όμως είναι ενδεικτικές της προσπάθειας για ιστορική τεκμηρίωση του μύθου.
Ας επιστρέψουμε τώρα στον Ερμή τον Τρισμέγιστο.
Κατά τις αναφορές του Στοβαίου και όχι μόνον, ο Ερμής ο Τρισμέγιστος είχε γράψει 42 βιβλία, εκ των οποίων τα 6 αφορούν τις ιατρικές του γνώσεις ενώ τα υπόλοιπα 36 είναι φιλοσοφικού και κοσμολογικού περιεχομένου. Τα βιβλία αυτά, πάντα κατά τους ισχυρισμούς του Στοβαίου, ήσαν γραμμένα στην ιερογλυφική γραφή και κρυμμένα στους αιγυπτιακούς ναούς και στις πυραμίδες.
Τα κυριότερα από τα έργα αυτά είναι ο Σμαράγδινος Πίνακας, που σύμφωνα με άλλες καταγραφές, βρέθηκε στον τάφο του Ερμού του Τρισμέγιστου και το άλλο είναι οι 7 Νόμοι που καθορίζουν τα πάντα: Τον Κόσμο, τους Ανθρώπους, τη Φύση. Το έργο αυτό έγινε γνωστό, όπως σας είπα, πρόσφατα ως Κυμβαλίων ή Κυμβάλιο.
Αυτές οι διδασκαλίες ήσαν άγνωστες στους πολλούς για αιώνες. Υπήρχαν όμως μύστες που διατήρησαν μεγάλο μέρος της διδασκαλίας του Ερμού, τη διαφύλαξαν και τη μετέφεραν από γενιά σε γενιά. Σημαντικό μέρος των έργων αναφέρεται στη Δημιουργία, στην ενότητα των πάντων.
Τα κείμενα αυτά, σύμφωνα με κάποιες αναφορές, βρέθηκαν από τον αρχιερέα των ναών της Αθηνάς και του Ποσειδώνα στην αρχαία Αθήνα, τον Βούτη, γιο του βασιλιά της Αττικής Πανδίονα. Αυτός, κατά το μύθο, ακολούθησε τον βασιλιά της Κρήτης Μίνωα στην Αίγυπτο και τα μετέφρασε από την ιερογλυφική γραφή. Σύμφωνα όμως με άλλες πληροφορίες βρέθηκαν από τον νεοπυθαγόρειο φιλόσοφο του 1ου π. Χ. αιώνα, τον Απολλώνιο τον Τυανέα και άλλοι αποδίδουν την εύρεσή τους στον Αλέξανδρο.
Έτσι, από το όνομά του, προέκυψε ο Ερμητισμός, ως πρακτική αλλά και ως διανοητικό κίνημα κοινωνικών τάξεων της κατεχόμενης από τους Ρωμαίους Αιγύπτου, το οποίο διαδόθηκε ευρύτατα στην Ανατολή κατά τους πρώτους μεταχριστιανικούς αιώνες.
Κατά την ελληνιστική και τη ρωμαϊκή εποχή οι διδασκαλίες του Ερμή του Τρισμέγιστου εξελληνίστηκαν λόγω της επιρροής των στωικών και των νεοπλατωνικών και απέκτησαν έναν λιγότερο πρακτικό και πιο φιλοσοφικό χαρακτήρα, επικεντρωμένο στο μυστικισμό και την αλχημεία, ως οδό για τη θεουργία. Δηλαδή "την ενσυνείδητη συμμετοχή του ανθρώπου στο Θείο Έργο".
Οι Έλληνες που είχαν σπουδάσει στην Αίγυπτο, ήσαν γνώστες των γραπτών του Ερμή του Τρισμέγιστου, ιδιαίτερα εκείνων που αφορούν στα μυστήρια και στη θεουργία, αλλά δε μιλούσαν ανοικτά για αυτά, τηρώντας όρκους μυστικότητας.
Έχει μάλιστα διατυπωθεί η άποψη ότι ο Ερμής, ως Ατλάντειος βασιλιάς, γνώριζε καλά τα καταστροφικά αποτελέσματα που είχε για την τότε ανθρωπότητα η ανεξέλεγκτη διασπορά των μυστηρίων. Μια διασπορά που σύμφωνα με κάποιους συγγραφείς, οδήγησε στην καταστροφή της Ατλαντίδος και έδωσε εντολή στους μαθητές του να τηρούν απόλυτη σιγή για τα μυστικά της φύσης και τα "Θεϊκά μυστήρια ".
Θα σας θυμίσω τώρα ότι από τους προϊστορικούς χρόνους η γνώση είχε έντονο χρώμα αποκρυφισμού, καθώς ήταν κτήμα λίγων μυημένων. Αυτό είναι εμφανές και στην αρχέγονη παραδοχή για την τοποθέτηση και φρούρηση των αρχείων του Ερμή στην Μεγάλη Πυραμίδα.
Ο Μανέθων, σημειώστε, υποστηρίζει ότι τα βιβλία του Ερμή του Τρισμέγιστου αντέγραψε ο Μωυσής, ο οποίος σύμφωνα με την Βίβλο, μεγάλωσε μέσα στην βασιλική οικογένεια της Αιγύπτου, ήταν αρχιερέας του Όσιρη και μυημένος στα αρχαία αιγυπτιακά μυστήρια. Ορισμένοι σύγχρονοι ερευνητές μάλιστα ισχυρίζονται ότι ο Μωυσής έζησε την εποχή που Φαραώ ήταν ο Αχενατόν, ο οποίος είχε επιβάλει τον μονοθεϊσμό στην Αίγυπτο γύρω στο 1300 πχ.
Αντιγραφή των ερμητικών κειμένων αποδίδεται και σε άλλες μεγάλες θρησκευτικές μορφές, όπως από τον Ζαρατούστρα των Περσών, ιδρυτή του Ζωροαστρισμού, τον Λάο Τσε των Κινέζων, ιδρυτή του Ταοϊσμού, τον Ορφέα των Ελλήνων και άλλους. Και για το λόγο αυτό διαπιστώνουμε κοινά στοιχεία στις θρησκευτικές παραδοχές πολλών λαών.
Τα ερμητικά κείμενα, στα χρόνια του ιδρυτή της δυναστείας των Πτολεμαίων, είχαν συγκεντρωθεί στη Βιβλιοθήκη της Αλεξανδρείας. Αλλά ένα μεγάλο μέρος τους καταστράφηκε κυρίως κατά την περίοδο της ρωμαϊκής κατοχής.
Το τελειωτικό χτύπημα σ΄ αυτό το Ναό της Γνώσης επήλθε επί αυτοκράτορος Θεοδοσίου, το 391 μ. Χ. όταν η βιβλιοθήκη καταστράφηκε κατ' εντολήν του τότε αρχιεπισκόπου Αλεξανδρείας Θεόφιλου.
Υπήρξαν όμως φωτισμένες προσωπικότητες του χριστιανικού και αργότερα του αραβικού κόσμου που κατάφεραν να διασώσουν ένα σημαντικό μέρος από τον πλούτο της βιβλιοθήκης του Πτολεμαίου. Και ανάμεσα σ' αυτά και ορισμένα ερμητικά κείμενα, όπως ο Σμαράγδινος Πίνακας και το Κυμβάλιο.
Έτσι, ο αποκρυφισμός, κύριο χαρακτηριστικό των έργων του Ερμού του Τρισμεγίστου, μεταφέρθηκε από τους ’ραβες, μαζί με τους θησαυρούς της αρχαίας ελληνικής γραμματείας, στη Δύση και εμφανίζεται εντονότερος κατά το Μεσαίωνα.
Τότε, όμως, καθώς γνωρίζετε, ο θρησκευτικός φανατισμός και ο σκοταδισμός θεωρούσε ως αποκυήματα του διαβόλου πολλά μεταρρυθμιστικά κινήματα. Χαρακτηριστικά αναφέρω εκείνο του Ιταλού φιλόσοφου Τζιορντάνο Μπρούνο, αλλά και το Ροδοσταυρικό του 17ου αιώνα, τα οποία υπήρξαν πρόδρομοι του Διαφωτισμού. Οι εκφραστές αυτού του σκοταδισμού απέδιδαν κάθε επιστημονική ανακάλυψη, σε σατανικές δυνάμεις γι' αυτό οι πρωτεργάτες της ερευνούσαν κρυπτόμενοι, δεδομένου ότι όσοι αποκαλύπτονταν, χαρακτηρίζονταν μάγοι και τους έκαιγαν στις πυρές της Ιεράς Εξέτασης, όπως έγινε με τον Τζιορντάνο Μπρούνο.
Ο ΣΜΑΡΑΓΔΙΝΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ
Ας έρθουμε τώρα στον Σμαράγδινο Πίνακα, που η απώτατη καταγωγή του, κατά την επικρατέστερη εκδοχή, χάνεται στη προφαραωνική Αίγυπτο και υποτίθεται πως διδάσκονταν στους μύστες από τους Αιγυπτίους ιερείς πολύ πριν από την εποχή του Πλάτωνα.
Σ' αυτόν περιέχονται κοσμογονικές και φιλοσοφικές απόψεις, που σήμερα υποστηρίζονται από την πλειονότητα των εσωτεριστικών ταγμάτων. Και στις μέρες μας, ορισμένες από αυτές τις απόψεις, υιοθετούνται και από την επιστημονική κοινότητα.
Ειδικότερα, στον Σμαράγδινο Πίνακα αναφέρεται ότι: (σας διαβάζω στο σχετικό απόσπασμα):
"Είναι αληθέστατο, αψευδέστατο, βεβαιότατο. Αυτό που είναι Κάτω, αναλογεί προς αυτό που είναι ’νω κι αυτό που είναι ’νω αναλογεί προς αυτό που είναι Κάτω, για να γίνουν τα θαυμάσια του Ενός ΅όνου Πράγματος"…
Αυτή είναι μια από τις πλέον γνωστές αρχές της Ερμητικής κοσμολογίας.
Στην ουσία, η αρχή αυτή αναφέρεται στην ενότητα και στη σχέση και στην αλληλεπίδραση του Μακρόκοσμου, δηλαδή του Σύμπαντος, με τον Μικρόκοσμο. Και υποστηρίζεται πως όσα συμβαίνουν στο Σύμπαν, αναλογικά συμβαίνουν, ως κοσμικές αντανακλάσεις και στον μικρόκοσμο και επηρεάζουν και τον άνθρωπο, ο οποίος αποτελεί και αυτός μέρος του σύμπαντος.
Ένα δεύτερο απόσπασμα αναφέρει:
"Όπως όλα τα πράγματα προήλθαν από το Ένα, δια του διαλογισμού του Ενός, έτσι κι όλα τα πράγματα γεννήθηκαν απ' αυτό το μοναδικό πράγμα δια της Προσαρμογής".
Και σ' αυτό είναι εμφανής η αναφορά στην ενότητα των πάντων, αποδεκτή σήμερα και από την κβαντική φυσική και από μεγάλο μέρος των σύγχρονων θρησκειών. Και ταυτόχρονα είναι εμφανής η πίστη σε υπερβατικό Δημιουργό και στην εξελικτική πορεία της έμβιας παρουσίας, όπως την γνωρίζουμε σήμερα και όχι μόνον. Και λέω όχι μόνο δεδομένου ότι εξελικτική πορεία διαπιστώνεται σε κάθε τι που συγκροτεί το προσιτό σ' εμάς Σύμπαν.
Η ΜΕΓΑΛΗ ΕΚΡΗΞΗ
Όσα σας επισήμανα προηγουμένως αναφέρονται στο κοσμογονικό μέρος της διδασκαλίας του Ερμή του Τρισμέγιστου.
Ας σταθούμε τώρα στο μέρος που άπτεται των συγχρόνων επιστημονικών παραδοχών. Σας είναι γνωστή η θεωρία για την Μεγάλη Έκρηξη. Θα μου επιτρέψετε να θυμίσω ότι στην επιστήμη της κοσμολογίας, ονομάζεται Μεγάλη Έκρηξη (Μπιγκ Μπανγκ) η θεωρία σύμφωνα με την οποία το Σύμπαν δημιουργήθηκε πριν από περίπου 13,7 δισεκατομμύρια γήινα χρόνια, με ένα τρόπο που προσομοιάζει με έκρηξη.
Σήμερα οι αστροφυσικοί δέχονται στην πλειονότητά τους ότι συνέβη μια εκθετική και απότομη διαστολή από κάποιο απειροελάχιστο "σημείο", που πριν είχε υποατομικές διαστάσεις. Αυτό επεκτάθηκε σε κοσμική κλίμακα και από το άχωρο δημιουργήθηκε ο χώρος και από το άχρονο ο χρόνος.
Με την έκρηξη αυτή, η ακινησία μετατράπηκε σε κραδασμικότητα, σε κίνηση. Και από αυτήν την κίνηση προήλθε η ενέργεια, που σταδιακά κατέπιπτε σε συχνότητα και δημιούργησε την ύλη, όπως την αντιλαμβάνεται ο άνθρωπος.
Χιλιάδες χρόνια πριν ο Ερμής ο Τρισμέγιστος είχε πει γι' αυτό το γεγονός ότι: "Τίποτε δεν είναι ακίνητο. Όλα δονούνται". Και ακόμη ότι: "Όλα αυτά λαμβάνουν μέρος στο χώρο των συμπάντων κόσμων και αποτελούν κοίλα στοιχεία περιδινούμενων κυκλώνων ενεργείας".
Θα σας παρουσιάσουμε τώρα ένα χαρακτηριστικό επιστημονικό ντοκουμέντο για τον Μεγάκοσμο, με εικόνες από το πλανητικό μας σύστημα, από το γαλαξία μας και από γαλαξίες που απέχουν από τη γη δέκα εκατομμύρια έτη φωτός. Στην ίδια παρουσίαση θα έχετε την ευκαιρία να δείτε και τον Μικρόκοσμο και τα μέχρι σήμερα γνωστά ελαχιστότατα υποατομικά ευρήματα των επιστημόνων, μέχρι το κουάρκ. (Για την παρουσίαση πατήστε ΕΔΩ)
ΜΕΤΕΞΕΛΙΞΗ
Πέρα όμως από τη Δημιουργία, στα ερμητικά κείμενα γίνεται αναφορά στη εξέλιξη και την διάλυση των όντων.
Αυτή την εξέλιξη ο Πλάτων την αποδίδει σε φωτοφόρα όντα, που τα ονομάζει κατώτερους θεούς και όπως λέει, "κατ' εντολή των θεών επεμβαίνουν στους γενετικούς κώδικες των όντων και στην εξελικτική πορεία του γόνου". Νομίζω ότι δεν θα ήταν υπερβολή να πει κανείς ότι πριν από ολόκληρες χιλιετίες διατυπώθηκαν θεωρίες όπως αυτή, που εκφράζει, κατά το μέρος της εξέλιξης και σύγχρονες επιστημονικές παραδοχές.
Προκύπτει λοιπόν το ερώτημα αν τα φωτοβόλα όντα του Πλάτωνος είναι οι αστέρες. Κι αυτό γιατί η επιστήμη δέχεται σήμερα ότι στα μεσοαστρικά διαστήματα δημιουργήθηκαν ενώσεις του άνθρακα, όπως αυτές που συνθέτουν την έμβια ύλη και κατ' επέκταση και το ανθρώπινο σώμα. Μη σας φανεί παράξενο. Αυτό αποτελεί σχεδόν καθολική επιστημονική παραδοχή. Μάλιστα ο πρώην Πρύτανης του Πανεπιστημίου Κρήτης αστροφυσικός Γιώργος Γραμματικάκης στο βιβλίο του " Η κόμη της Βερενίκης" έχει γράψει ότι "είμαστε γέννημα των άστρων".
Αλλά και η αναφερθείσα επέμβαση στους γόνους, μήπως δεν είναι αυτή η σύγχρονη επιστημονική προσπάθεια για επέμβαση στο Ντι Εν Έι;. Ένα πεδίο που σήμερα έχει καταστεί προσβάσιμο και στον άνθρωπο;
ΜΟΝΟΘΕΙΣΜΟΣ
Στην Ερμητική Θεολογία, εξ άλλου, κυριαρχεί ο Μονοθεϊσμός, όπως ακριβώς εκφράστηκε από τον Ερμή τον Τρισμέγιστο.
Ειδικότερα στο Σμαράγδινό Πίνακα αναφέρεται ένας Θεός - Δημιουργός. Το σχετικό κείμενο έχει ως εξής:
"Η δόξα των πάντων είναι ο Θεός. Αρχή των όντων είναι ο Θεός και νους και φύση και ύλη και όλα αυτά εν σοφία εις υπόδειξη όλων…"
Και σε άλλο σημείο συμπληρώνεται:
" Αυτά είπε ο Κύριος και Θεός μας και ανέμειξε το νερό με τη γη, ανακινώντας το μίγμα και εμφύσησε σ' αυτό πνεύμα…Από αυτό το μίγμα, συνεχίζει, έπλασε ζώδια με μορφή ανθρώπου. Και μόλις έγινε αυτό, είπε ο Θεός: Αυξάνεστε και πληθύνεστε εν πλήθη όλα τα δημιουργήματα".
Στο κείμενο αυτό είναι σαφής η αναφορά στη δημιουργία της έμβιας ζωής από την ύλη και επομένως του ανθρώπου, ως αρχέτυπο από τον πρωταρχικό Νου. Θυμίζει το της Παλαιάς Διαθήκης για τους Πρωτόπλαστους, το "ποιήσωμεν άνθρωπον κατ' εικόνα και καθ' ομοίωση".
Σ' αυτό το Θεό, δίνεται το όνομα Ποιμάντωρ ή Ποιμάνδρης, όπως επεκράτησε και εμφανίζεται ως αποκαλυπτική παρουσία του Υπέρτατου Όντος σε μια στιγμή έκστασης του Ερμή του Τρισμέγιστου. Προστίθεται ότι η Δημιουργία ξεκινάει από αυτόν τον πρώτο Νου, τον Πατέρα και την εμφάνιση του φωτός.
Σημειώστε ότι ο Γραμματικάκης στο βιβλίο του "Αυτοβιογραφία του φωτός" γράφει ότι "Το φως δεν αποκαλύπτει απλώς τον ορατό κόσμο, σε έναν μεγάλο βαθμό είναι και ο δημιουργός του".
Από το φως, σύμφωνα πάντα με τα ερμητικά κείμενα, εμφανίζεται ο Λόγος, ως γιος του Θεού. Και θα μου επιτρέψετε να σας θυμίσω ότι πολλοί διανοητές δέχονται ότι η λέξη Λόγος έχει την έννοια της σχέσης ενός πράγματος προς ένα άλλο. Ίσως μάλιστα αυτό να εννοούσε και ο Ευαγγελιστής Ιωάννης με την έκφραση "Εν αρχή ην ο Λόγος και ο Λόγος ην προς τον Θεόν και Θεός ην ο Λόγος…", η δε χριστιανική θεολογία δέχεται ως Λόγο τον υιό του Θεού, τον Ιησού.
Στη συνέχεια, στα ερμητικά κείμενα, αναφέρεται ότι "το φως οργανώνεται σε ένα κόσμο αμέτρητων δυνάμεων". Ορισμένοι επιστήμονες πιθανολογούν ότι αυτό αποτελεί αναφορά στην δημιουργία των άστρων και στους συμπαντικούς νόμους που διέπουν την ύπαρξή τους.
Η ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ
Τέλος, στο εσχατολογικό μέρος του διαλόγου του Ερμή του Τρισμέγιστου με τον Ποιμάνδρη αναφέρεται ο θάνατος και η μελλοντική ζωή της ψυχής με τη θέση ότι η μεν μορφή διαλύεται στα στοιχεία που την αποτελούσαν και αυτά επανέρχονται στη προηγούμενη κατάστασή τους, οπότε αδρανοποιείται ο θνητός χαρακτήρας τους. Η δε ψυχή, ελεύθερη πλέον, διέρχεται από τις επτά σφαίρες της κάθαρσης για να φτάσει προ των πυλών της αιωνιότητας. Εκεί θα περάσει από την θύρα που οδηγεί στους κόσμους των ανωτέρων δυνάμεων.
Λέτε γι' αυτό να μιλάμε κι εμείς για έβδομο ουρανό; Το ερώτημα είναι ρητορικό.
Η πίστη λοιπόν για την αθανασία της ψυχής είναι εμφανέστατη στην αρχαία Αίγυπτο, στην οποία ήδη από τα προϊστορικά χρόνια συνηθιζόταν να εναποτίθενται στους τάφους των βασιλέων εργαλεία, όπλα, κοσμήματα, οικιακά σκεύη και τρόφιμα, σαν να επρόκειτο η ζωή του νεκρού να συνεχίσει κατά τον ίδιο τρόπο όπως και πριν. Στην πραγματικότητα, ο κόσμος των νεκρών εθεωρείτο πανομοιότυπος με τον κόσμο των ζωντανών.
Η αρχαιολογική σκαπάνη δείχνει, εξ άλλου, πως από την εποχή της Πρώτης Δυναστείας, έξι χιλιάδες χρόνια πριν (3100 - 2850) οι τάφοι είχαν έναν χώρο για προσφορά σπονδών και τροφής στον νεκρό καθώς και για επικοινωνία μαζί του. Και ακόμη, η Βίβλος των νεκρών, της Πέμπτης Δυναστείας, πέντε χιλιάδες χρόνια πριν, αναφέρει για πρώτη φορά ότι ο βασιλιάς, ζει με τους θεούς απολαμβάνοντας ευδαιμονία και δέχεται τη λατρεία των ανθρώπων.
Πολλούς αιώνες αργότερα παρόμοιες πεποιθήσεις θα αφορούν πλέον και στην αθανασία της ψυχής, όχι μόνον των βασιλέων αλλά και των κοινών ανθρώπων.
Θα σας θυμίσω επίσης ότι παρεμφερείς είναι και οι παραδοχές για την αθανασία της ψυχής και τη μετενσάρκωση των Ορφικών και των Πυθαγορείων. Αυτοί, πιθανώς επηρεασμένοι από θρησκευτικές δοξασίες, κυρίως των Αιγυπτίων, πίστευαν ότι η ψυχή είναι θεϊκή στη φύση της, ότι έχει φυλακιστεί στο σώμα και ότι μετενσαρκώνεται. Οι Ορφικοί υποστήριζαν ότι η οριστική απελευθέρωση της ψυχής από τους κύκλους των μετενσαρκώσεων και η μόνιμη διαμονή της στα Ηλύσια Πεδία επιτυγχάνεται με τρεις ενάρετες ζωές. Αντιθέτως, οι ψυχές των αδίκων υφίστανται τιμωρίες με επιπλέον ενσαρκώσεις. Οι Πυθαγόρειοι εξ άλλου, δίδασκαν ότι η ηθική ζωή οδηγεί σε ανώτερες μετενσαρκώσεις, μέχρι να επιτευχθεί η ένωση με το Θείον.
Ολοκληρώνοντας, θα μου επιτρέψετε να τονίσω ότι η παράλληλη εμφάνιση και συνύπαρξη των δύο θεοτήτων, με ταύτιση των ιδιοτήτων και των φιλοσοφιών τους στο βάθος των αιώνων, σηματοδοτεί το εξελικτικό στάδιο της ανθρωπότητας, που διαμορφώθηκε από τη συγκεκριμένη γνώση, από όπου κι αν αυτή προερχόταν.
Αναφέρθηκα σε ένα μικρό μόνο μέρος αυτής της γνώσης γιατί πρόθεσή μου ήταν να επισημάνω τις προαιώνιες σχέσεις των Ελλήνων και των Αιγυπτίων και όχι να σας αναλύσω την ερμητική φιλοσοφία. Και κλείνοντας πρέπει να πω ότι αυτές οι σχέσεις συνεχίσθηκαν χωρίς διακοπή μέχρι τις μέρες μας. Με πρωταγωνιστικό, προ πάντων, το ρόλο του Πατριαρχείου μας. Αψευδή τεκμήρια τους, εκτός εκείνων της αρχαιότητος, είναι τα έργα των προγόνων σας. Τα σχολειά, οι εκκλησιές, τα νοσοκομεία και τα άλλα ευαγή ιδρύματα, που κοσμούν σήμερα τη χώρα του Νείλου. Και ιδιαίτερα την Αλεξάνδρεια του Καβάφη. Αυτά που για όλους τους Αιγυπτιώτες συνεχίζουν να αποτελούν μνήμες ψυχής ιερές και σεβαστικά προσκυνήματα.
! Ο
Γεώργιος Βαξεβανίδης είναι δημοσιογράφος και συγγραφέας.
