Έχει περάσει μόλις ένας αιώνας από την εποχή που ο Μινωικός Πολιτισμός βγήκε από τον λαβύρινθο του μύθου και πέρασε στην ιστορική πραγματικότητα. Ήταν στις αρχές του 20ου αιώνα, όταν ο βρετανός αρχαιολόγος sir Arthur Evans, διέψευδε προκαταλήψεις τριών χιλιετιών και αποκάλυπτε το μεγαλείο μίας ειρηνικής, εκλεπτυσμένης και περίπλοκα οργανωμένης κοινωνίας.
Με οδηγό τις πιο έγκυρες διεθνείς και ελληνικές μελέτες, σας καλούμε να γνωρίσετε τους βασιλιάδες Μίνωες (ναι, ήταν πολλοί), τον «λαβυρίνθο», τον μυθικό Μινώταυρο, την καθημερινή ζωή των Μινωιτών και το αιφνιδιαστικό τέλος του πολιτισμού, που αποτελεί, ακόμα και σήμερα, ένα από τα μεγαλύτερα μυστήρια στην ιστορία της ανθρωπότητας.
Του Δημήτρη Καλαντζή
ΑΣΥΛΛΗΠΤΟ: ΕΝΑΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΔΥΟ ΧΙΛΙΕΤΙΩΝ !
Η αρχαιολογική έρευνα έχει εντοπίσει παρουσία ανθρωποειδών στην Κρήτη πριν από 130.000 χρόνια. Ο σύγχρονος άνθρωπος (sapiens sapiens) εμφανίστηκε στο νησί πριν από 12.000 χρόνια αλλά ήταν το 5000 π.Χ. που άρχισε να καλλιεργεί τη γη και να προχωρά στην εποχή του Χαλκού με τη χρήση σύνθετων μεταλλικών εργαλείων και το σχηματισμό ιεραρχικών κοινωνιών. Ο Μινωικός Πολιτισμός ξεκινά τη ζωή του γύρω στο 3.500 π.Χ. και πεθαίνει μυστηριωδώς το 1.400 π.Χ.. Η διάρκειά του είναι ασύλληπτη, αν υπολογίσει κανείς ότι η κλασσική Αθήνα έλαμψε για λιγότερους από δύο αιώνες, η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία δεν ξεπέρασε τους πέντε αιώνες, ενώ ακόμα και ο Βυζαντινός πολιτισμός έσβησε πριν συμπληρώσει τη χιλιετία. Τι έκανε τους Μινωίτες να δείξουν τόση αντοχή;
ΕΙΡΗΝΙΚΟΙ ΠΑΝΤΟΚΡΑΤΟΡΕΣ ΜΕ ΚΟΛΟΣΣΙΑΙΟ ΣΤΟΛΟ
Σύμφωνα με τα αρχαιολογικά στοιχεία, το «μυστικό» της αυξανόμενης ευημερίας των Μινωιτών δια μέσου των αιώνων, ήταν η στόχευσή τους στη θάλασσα και στο οργανωμένο εμπόριο. Παρά τις προκαταλήψεις, που έχουμε (λόγω του υπερτονισμού ευρημάτων, όπως ο διπλός πέλεκυς), οι Μινωίτες ήταν ένας ειρηνικός, εξωστρεφής λαός, που αντί να θέλει να κατακτήσει τους άλλους λαούς με τα όπλα, τους «πολιορκούσε» με εκλεπτυσμένα προϊόντα, τα οποία μετέφερε ο τεράστιος εμπορικός του στόλος. Οι συναλλαγές με τα νησιά του Αιγαίου, την ηπειρωτική Ελλάδα, τις πόλεις της Ανατολικής Μεσογείου και της Βόρειας Αφρικής, ήταν τόσο εκτεταμένες και οργανωμένες, που οδήγησαν στη εφεύρεση ακόμα και συστήματος γραφής – του πρώτου σε ευρωπαϊκό έδαφος – προκειμένου να κρατούνται οικονομικά αρχεία. Χαρακτηριστικό της παντοκρατορίας, αλλά και του ειρηνικού χαρακτήρα της κοινωνίας των Μινωιτών, είναι ότι οι πόλεις τους δεν είχαν κάποιας μορφής θωράκιση από επιθέσεις άλλων λαών. Ενώ οι Μυκήνες είχαν ορθώσει τεράστια τείχη (κυκλώπεια) για να προκαλούν δέος σε οποιονδήποτε σκεφτόταν να αμφισβητήσει τη δύναμή τους, η Μινωική Κρήτη είχε ανοιχτές πόλεις, ενδεχομένως φιλόξενες σε κάθε επισκέπτη και πάντως σίγουρα βέβαιες ότι δεν κινδυνεύουν από εχθρούς.
Η ΔΙΑΣΤΡΕΒΛΩΣΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΜΕΣΩ ΤΟΥ ΜΥΘΟΥ
Τα δύο κεντρικά χαρακτηριστικά της Μινωικής κοινωνίας (ο τεράστιος εμπορικός στόλος και η ανακτορική οργάνωση), ήταν τα συστατικά που γέννησαν τους αρνητικούς μύθους για τους Μινωίτες στην ελληνική αρχαιότητα. Από τον όγδοο αιώνα π.Χ. κιόλας, η προφορική παράδοση μιλούσε για έναν λαό που υπήρξε κάποτε στην Κρήτη και υποχρέωνε την Αθήνα να στέλνει κάθε εννέα χρόνια, ως φόρο υποτελείας, νεαρές παρθένες και αγόρια για θυσία στον Μινώταυρο, ένα τέρας μισό άνθρωπος και μισό ταύρος, το οποίο κατοικούσε στον λαβύρινθο, στα υπόγεια του παλατιού του βασιλιά Μίνωα. Επρόκειτο όμως για μυθική διαστρέβλωση της συλλογικής μνήμης. Ο παλαιός φθόνος και φόβος για την θαλασσινή παντοκρατορία των Μινωιτών, με το πέρασμα των αιώνων, είχε παραποιήσει την εμπορική δύναμη σε στρατιωτική, είχε μεταμορφώσει τις, πραγματικά περίπλοκες, αρχιτεκτονικές δομές των μινωικών ανακτόρων, σε «λαβύρινθο» και είχε μεταπλάσει τα κεφάλια των ταύρων (που πραγματικά χρησιμοποιούσαν οι Μινωίτες στις τελετές τους), σε… Μινώταυρο. Τίποτα από αυτά δεν υπήρξε στην πραγματικότητα. Ούτε καν ο βασιλιάς Μίνωας!
ΜΙΝΩΑΣ: ΓΙΟΣ ΤΟΥ ΔΙΑ ΚΑΙ ΥΠΕΡΤΑΤΟΣ ΚΡΙΤΗΣ ΤΩΝ ΨΥΧΩΝ ΣΤΟΝ ΑΔΗ
Η μυθολογία λέει ότι ο Μίνωας ήταν ο πρώτος βασιλιάς της Κρήτης, γιός του Δία και της Ευρώπης. Γυναίκα του ήταν η Πασιφάη, η οποία, συνευρέθηκε με έναν ταύρο, όταν ο άντρας της αρνήθηκε να τον θυσιάσει στον Ποσειδώνα, και γέννησε τον Μινώταυρο. Παρότι το πλάσμα ήταν τέρας, μισός άνθρωπος και μισός ταύρος, παρέμενε «βασιλικός απόγονος» και δεν επιτρεπόταν να θανατωθεί. Έτσι ο Μίνωας έβαλε τον Δαίδαλο να χτίσει τον λαβύρινθο, ένα τρομερό μέρος από όπου κανείς δεν μπορούσε να βρει την έξοδο, και να βάλει μέσα τον Μινώταυρο. Για την τροφή του τέρατος φρόντιζαν οι Αθηναίοι. Κάθε εννέα χρόνια ο βασιλιάς Αιγαίας ήταν υποχρεωμένος να επιλέγει επτά νεαρά αγόρια και επτά νεαρά κορίτσια και να τα στέλνει στον λαβύρινθο, προκειμένου να φαγωθούν από τον Μινώταυρο. Η υποχρέωση προέκυψε από τον θάνατο του γιού του Μίνωα, Ανδρόγεου στα Παναθήναια, με υπευθυνότητα του Αιγαία. Λοιμός και πείνα είχε πέσει τότε στην Αθήνα και ο μόνος τρόπος εξιλέωσης του Αιγαία προς τον Μίνωα (γιό του Δία, μην ξεχνάμε) ήταν η επαναλαμβανόμενη θυσία των 14 εφήβων…
Σύμφωνα πάντα με την μυθολογία, ο βασιλιάς Μίνωας, βρήκε τον θάνατο από τα χέρια του Δαιδάλου, με ύπουλο τρόπο στη Σικελία. Στον Άδη ανέλαβε το ρόλο του δικαστή των ψυχών. Ο αδελφός του Ραδάμανθυς έκρινε τις ψυχές των Ασιατών, ο Αιακός έκρινε τις ψυχές των Ευρωπαίων και ο ίδιος ο Μίνωας έπαιρνε την τελική απόφαση για όλους.
Ο Όμηρος, ο Ηρόδοτος, ο Θουκυδίδης αλλά και οι Πλάτωνας, Διόδωρος και Παυσανίας προσφέρουν συγκλονιστικές αφηγήσεις για τα έργα και τις ημέρες του βασιλιά Μίνωα, τον άθλο του Θησέα και τη βασιλεία του Μίνωα στον Άδη αλλά δυστυχώς… δεν είχαν κανένα αρχαιολογικό ή ιστορικό τεκμήριο για αυτές τους τις αφηγήσεις. Στην πραγματικότητα, έπλαθαν ιστορίες για πρόσωπα και γεγονότα 1.000 – 2.000 χρόνια πριν από την εποχή τους, σχηματίζοντας παιδαγωγικούς μύθους για την σύγχρονη κοινωνία τους.
Η σημερινή επιστήμη, που έχει τα στοιχεία και τις επιστημονικές μεθόδους στη διάθεσή της, καταλήγει στο συμπέρασμα ότι δεν υπήρξε ένας και μοναδικός βασιλιάς Μίνωας…
ΜΙΝΩΑΣ, ΟΠΩΣ… ΦΑΡΑΩ ΚΑΙ ΚΑΙΣΑΡΑΣ
Μίνως είναι η κρητική λέξη για το αξίωμα του ηγέτη / βασιλιά. Όπως οι Αιγύπτιοι είχαν τους Φαραώ και αργότερα οι Ρωμαίοι τους Καίσαρες, έτσι και οι Κρήτες είχαν τους Μίνωες. Ενδεχομένως να είχε υπάρξει ιστορικό πρόσωπο με αυτό το όνομα, που να κατάφερε να γίνει ηγέτης, και στη συνέχεια οι διάδοχοι του να έπαιρναν το ίδιο όνομα, ως κάτοχοι του αξιώματος, αλλά το σίγουρο είναι ότι στα 2.250 χρόνια του Μινωικού Πολιτισμού πέρασαν πολλοί βασιλιάδες / Μίνωες από την Κρήτη. Μερικοί ίσως να έζησαν και ταυτόχρονα, αφού η σύγχρονη αρχαιολογία αμφισβητεί ότι η Κνωσός ήταν το μοναδικό διοικητικό κέντρο του Μινωικού πολιτισμού στην Κρήτη και θεωρεί πολύ πιθανόν η Ζάρκος, τα Μάλλια και η Φαιστός να είχαν τους δικούς τους «Μίνωες»…
Αρκετοί επιστήμονες επισημαίνουν την ομοιότητα του ονόματος «Μίνως» με άλλους μυθικούς προγονικούς βασιλιάδες, όπως του Μήνη στην Αίγυπτο και του Μανού στην Ινδία. Καμία συσχέτιση δεν αποκλείεται. Το μόνο σίγουρο είναι ότι αυτό που ονομάζουμε σήμερα «Μινωικός Πολιτισμός» είναι μία επιστημονική σύμβαση για να περιγράψουμε την λαμπρότητα της ανθρώπινης δημιουργίας στην Κρήτη από το 3.650 π.Χ. μέχρι το 1.400 π.Χ..
Τον όρο «Μινωικός Πολιτισμός» πρότεινε το 1930 ο άνθρωπος, που έφερε στο φως τα ανάκτορα της Κνωσού, sir Arthur Evans, και υιοθετήθηκε από την παγκόσμια ιστορία και αρχαιολογία.
Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΖΩΗ ΤΩΝ ΜΙΝΩΙΤΩΝ
Με βάση τα αρχαιολογικά ευρήματα, έγιναν προσπάθειες αναπαράστασης της καθημερινής ζωής στα μινωικά ανάκτορα από την εποχή του Evans κιόλας. Ο βρετανός αρχαιολόγος μπήκε στον πειρασμό να «αναστηλώσει» κάποια τμήματα του ανακτόρου, χρησιμοποιώντας τσιμέντο (!) ενώ χρωμάτισε τοίχους και συμπλήρωσε τα μέρη των τοιχογραφιών που έλειπαν. Οι πρακτικές του ακούγονται «ανατριχιαστικές» για τη σύγχρονη αρχαιολογική μεθοδολογία αλλά ίσως ήταν απαραίτητες στην εποχή του, ώστε να κατανοηθεί το μεγαλείο της ανακάλυψης τόσο από την επιστημονική κοινότητα, όσο και από τον απλό κόσμο.
Πολλοί ευφάνταστοι επιστήμονες και μη, έχουν κατά καιρούς επιχειρήσει να γράψουν συγγράμματα για την καθημερινή ζωή των Μινωιτών, μέχρι και για τη… μόδα των ρούχων τους. Για το άρθρο που διαβάζετε, επιλέξαμε να σταθούμε μόνο στα αδιαμφισβήτητα αρχαιολογικά συμπεράσματα για την καθημερινότητα των Μινωιτών και… η φαντασία του καθενός είναι ελεύθερη να συμπληρώσει την εικόνα κατά το δοκούν.
Α. ΠΟΙΟΙ ΗΤΑΝ ΚΑΙ ΠΩΣ ΕΜΟΙΑΖΑΝ ΟΙ ΜΙΝΩΙΤΕΣ
Ο Μινωικός Πολιτισμός είναι ο πρώτος εξελιγμένος πολιτισμός της Ευρώπης. Ανθρωπολογικά οι Μινωίτες τοποθετούνται στη «μεσογειακή φυλή», με κύρια χαρακτηριστικά τους τη δολιχοκεφαλία (επίμηκες κρανίο), το μικρό ανάστημα και τα μαύρα μαλλιά και μάτια. Οι παλαιότεροι μνημειακοί θολωτοί τάφοι στην πεδιάδα της Μεσσαράς, μαρτυρούν μία κοινωνία αρχικά οργανωμένη κατά γένη, ενώ το πλήθος σφραγίδων με ιερογλυφικά αποκαλύπτουν την ανάδυση της προσωπικότητας – ίσως και της ατομικής ιδιοκτησίας από την πρώιμη εποχή του Χαλκού.
Από το 1.900 π.Χ. οι κάτοικοι του νησιού συγκεντρώνονται στις πόλεις και σε περίοπτες θέσεις ανορθώνουν ανάκτορα με πολυτελή διαμερίσματα, αίθουσες υποδοχής και θεαμάτων, εργαστήρια, όπου οι βιοτέχνες κατασκευάζουν εκπληκτικά δημιουργήματα, μεγάλες αποθήκες και χώρους αφιερωμένους στη λατρεία. Γύρω από τα ανάκτορα και κοντά σε λιμάνια, αναπτύσσονται πραγματικές πόλεις με πολυώροφες κατοικίες. Η Φαιστός, τα Μάλια, η Ζάκρος, τα Χανιά (Κυδωνία) και η Κνωσός είναι οι πιο χαρακτηριστικές.
Β. ΑΝΑΚΤΟΡΑ: ΛΑΜΠΡΟΙ «ΛΑΒΥΡΙΝΘΟΙ» ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ
Η Κνωσός είχε κατοικηθεί ήδη από την 7η χιλιετία π.Χ.. Το όνομά της είναι προελληνικό. Η μεγάλη της ακμή ξεκίνησε το 1900 π.Χ., όταν χτίστηκε το μεγαλύτερο και πιο σημαντικό ανάκτορο της Κρήτης, που γνώρισε δύο καταστροφές (πιθανόν από σεισμούς) και επισκευάστηκε, ενώ στην τρίτη καταστροφή, ισοπεδώθηκε και πάνω στα ερείπιά του χτίστηκε το νέο ανάκτορο. Το νέο ανάκτορο είναι αυτό που διατηρείται σήμερα με κάποιες προσθήκες, που έγιναν το 1600 π.Χ., μετά από μία ακόμα καταστροφή. Σύμφωνα με τον Evans, η Κνωσός της νεοανακτορικής περιόδου είχε γύρω στους 80.000 κατοίκους, 12.000 στις πλούσιες συνοικίες, που συνδέονταν με τα ανάκτορα με πλακόστρωτους δρόμους, και 70.000 στις υπόλοιπες. Μαζί με το λιμάνι ο πληθυσμός ίσως να υπερέβαινε τους 100.000 κατοίκους!
ΠΙΟ ΠΡΟΗΓΜΕΝΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΒΕΡΣΑΛΛΙΕΣ!
Το μεγαλειώδες ανάκτορο της Κνωσού διέθετε πάνω από 1.300 δωμάτια, κατανεμημένα σε πέντε ορόφους. Τα δωμάτια συνδέονταν μεταξύ τους με διαδρόμους, ενώ η όλη οργάνωσή του ανακτόρου γέννησε το μύθο του λαβύρινθου. Η κάτοψή του είναι περίπου τετράγωνη με κάθε πλευρά να φτάνει τα 150 μέτρα. Για τη δόμησή του χρησιμοποιήθηκαν πέτρα, ξύλο, πυλός, γυψόλιθος, ασβεστόλιθος, σχιστόλιθος και ασβεστολιθικό κονίαμα. Οι λιθόχτιστοι τοίχοι δένονται με ξύλινα δοκάρια, ενώ οι πλάκες από γυψόλιθο, όπως και οι τοιχογραφίες, δίνουν μεγαλοπρέπεια στο οικοδόμημα.
Οι υδραυλικές εγκαταστάσεις του συγκροτήματος είναι τόσο εξελιγμένες, που μας οδηγούν στο συμπέρασμα ότι οι κάτοικοί του απολάμβαναν ανέσεις, που δεν γνώριζαν ούτε οι ένοικοι του μπαρόκ ανακτόρου των Βερσαλλιών, χιλιετίες μετά !
Υπήρχαν δύο μεγάλες εσωτερικές αυλές στο οικοδόμημα, οι οποίες λειτουργούσαν ως πνεύμονες στα πυκνόκτιστα ανάκτορα, εξασφαλίζοντας φως και αέρα σε σχεδόν όλους τους χώρους. Γύρω από τις αυλές, αναπτύσσονταν δαιδαλώδη συγκροτήματα με επίσημους χώρους, ιερά, διαμερίσματα της βασιλικής οικογένειας, καταλύματα αξιωματούχων, μαγειρεία, τράπεζες, λουτρά, αποθήκες, εργαστήρια, φαρδιές σκάλες και πομπικούς διαδρόμους. Λόγω του μεγέθους τους, μπορούμε να φανταστούμε ότι οι αυλές και οι πομπικοί διάδρομοι, τις ημέρες των ανακτορικών γιορτών και των θρησκευτικών τελετών (υπάρχουν βωμοί και ιερά σύμβολα σε όλους τους χώρους), θα έσφυζαν από κόσμο…
Η αίθουσα του Ιερού Θρόνου βρίσκεται στο βόρειο τμήμα των ανακτόρων, Η πρόσβασή της γίνεται από την κεντρική αυλή, μετά από έναν προθάλαμο με πολύθυρο (ανοιχτούς τοίχους με θύρες). Στην αίθουσα υπάρχουν καθίσματα (εδώλια) για τα πρόσωπα της εξουσίας και δεξαμενή, πιθανόν για κάποια τελετή καθαρμού των σωμάτων και των ψυχών. Τα λίθινα έδρανα διακόπτονται από τον περίφημο «θρόνο του Μίνωα» στο κέντρο του βόρειου τοίχου. Είναι ίσως ο παλαιότερος γνωστός θρόνος της Ευρώπης και χρησιμοποιήθηκε ως πρότυπο για την κατασκευή της έδρας του προέδρου του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης.
ΕΞΑΕΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ…ΑΠΟΧΕΤΕΥΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ
Ο βασιλιάς διέμενε σε ευρύχωρες αίθουσες με δύο χώρους, οι οποίοι συνδέονταν με θύρες, τις οποίες έκλεινε ή άνοιγε, ανάλογα με την περίσταση. Ο ένας χώρος διέθετε έναν κάθετο φωταγωγό και ο άλλος μία εξωτερική στοά, ώστε να εξασφαλίζεται ο καλός αερισμός και η φυσική επικοινωνία με το περιβάλλον.
Τα διαμερίσματα άλλων υψηλών προσώπων, όπως της βασίλισσας και των πριγκιπισσών, ήταν μικρότερα και απομονωμένα. Ο Βασιλιάς είχε πρόσβαση σε αυτά μέσω μικρών διαδρόμων.
Η αρχαιολογική σκαπάνη έχει αποκαλύψει ακόμα και ένα σύστημα αποχέτευσης, που περνούσε από τις αίθουσες του βασιλιά και της βασίλισσας και διοχέτευε τα ακάθαρτα νερά στην περιοχή του ποταμού.
Γύρω από το ανάκτορο, έχουν αποκαλυφθεί επαύλεις και κτίρια με εξαιρετικής ομορφιάς τοιχογραφίες, που θεωρούνται κατοικίες αξιωματούχων.
Γ. ΤΟ ΘΑΥΜΑΣΤΟ ΕΜΠΟΡΙΟ
Από το γεγονός και μόνο της ίδρυσης του δαιδαλώδους ανακτόρου, εξάγεται το συμπέρασμα ότι υπήρχε μία εξουσία που ήλεγχε την αγροτική – βιοτεχνική παραγωγή και το εμπόριο. Το εμπόριο είχε εξαπλωθεί σε απίθανες για την εποχή αποστάσεις, με μινωικά αγγεία να έχουν βρεθεί σε Αίγυπτο, Συρία, Κύπρο και βέβαια στις Κυκλάδες. Τα «καμαραϊκά» αγγεία κατατάσσονται ανάμεσα στα ωραιότερα δημιουργήματα της κεραμικής τέχνης όλων των εποχών. Ο τροχός επέτρεψε στους Μινωίτες να κατασκευάσουν κύπελλα και κυάθους με πάχος μόλις ένα χιλιοστό (ωοκέλυφα) ενώ, γενικά, τα αγγεία τους είναι περίτεχνα και διακοσμημένα με περιστρεφόμενες σπείρες ή πολύχρωμα φυτικά θέματα (άνθη, πέταλα, χταπόδια) πάνω σε μαύρο φόντο. Εκπληκτικής πολυτέλειας και κομψότητας είναι τα γυναικεία πήλινα ειδώλια, τα οποία βρέθηκαν στο ιερό κορυφής του Πετσοφά.
Οι Κρήτες εξάγουν ξυλεία, λάδι, κρασί, αγγεία και κοσμήματα από πολύτιμα υλικά και εισάγουν πρώτες ύλες για τα δημιουργήματά τους: χαλκό από την Κύπρο, ελεφαντοστούν από τη Συρία, αλάβαστρο, πάπυρο και λινάρι από την Αίγυπτο, κασσίτερο, χρυσό, άργυρο κ.α..
Δ. ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΓΡΑΦΗΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ!
Οι ανάγκες παρακολούθησης της βιοτεχνικής παραγωγής και της εμπορικής δραστηριότητας, οδήγησαν τους Μινωίτες στην εφεύρεση του πρώτου συστήματος γραφής στην Ευρώπη. Επρόκειτο για πρωτότυπα ιερογλυφικά ιδεογράμματα, σύμβολα δηλαδή εννοιών και όχι χαρακτήρες, που θα μπορούσαν να συλλαβιστούν. Ιερογλυφική γραφή εμφανίζεται μόνο στην Κρήτη από τον ελλαδικό χώρο. Ο προορισμός της ήταν διοικητικός και λογιστικός και, κάποιες φορές, διακοσμητικός («καλλιγραφικά ιερογλυφικά»). Τα ιερογλυφικά δίνουν τη θέση τους στη «Γραμμική Α» μετά το 1700 π.Χ. και εξαφανίζονται. Στη «Γραμμική Α», τα ιδεογράμματα απλοποιήθηκαν αρκετά και πήραν τη μορφή γραμμικών συμβόλων. Τα σύμβολα είχαν συγκεκριμένη συλλαβική φωνητική αξία ή αντιπροσώπευαν αντικείμενα. Έχουν βρεθεί περί τα 60-70 συλλαβογράμματα και 60 ιδεογράμματα, αποτυπωμένα κυρίως σε πήλινες πινακίδες στην Κνωσό, στη Φαιστό, στην Αγία Τριάδα, στα Μάλια, στα Χανιά και στις Αρχάνες. Τα ιδεογράμματα μας επιτρέπουν να συμπεράνουμε με αρκετή ασφάλεια ότι πρόκειται για καταλόγους αγαθών και ανθρώπων.
Ε. ΘΡΗΣΚΕΙΑ: ΛΑΤΡΕΙΑ ΓΥΝΑΙΚΕΙΩΝ ΘΕΟΤΗΤΩΝ
Από τους πρώτους αιώνες του Μινωικού Πολιτισμού σχηματίζονται τα ιερά κορυφής (υπαίθριοι διαμορφωμένοι χώροι σε κορυφές βουνών και λόφων), όπου τελούνται τελετές και λατρεύονται οι νεκροί. Η πρακτική αυτή μαρτυρά την ύπαρξη επίσημου ιερατείου και ίσως θεοκρατικής διοίκησης στο πλαίσιο του ανακτορικού συστήματος.
Οι Μινωίτες φαίνεται να λάτρευαν κυρίως θεές και o πολιτισμός τους περιγράφεται ως «μητριαρχική θρησκεία». Η Νανώ Μαρινάτου σημειώνει: «Η ιεραρχία και οι σχέσεις των θεών μέσα στο πάνθεον των Μινωιτών είναι δύσκολο να αποκωδικοποιηθεί μόνο από τις εικόνες. Δεν πρόκειται πάντως για μία πρωτόγονη λατρεία αλλά για οργανωμένη θρησκεία ενός προηγμένου και αστικοποιημένου ανακτορικού πολιτισμού μέσα σε μια σύνθετη κοινωνική ιεραρχία. Η θρησκεία δεν κυριαρχείται από τη έννοια της γονιμότητας περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη θρησκεία του παρελθόντος, ενώ δίνει σαφές στίγμα για την ύπαρξη τελετουργιών σχετικά με το πέρασμα στον θάνατο». Αν και υπάρχουν ενδείξεις για την ύπαρξη αντρών θεών, οι απεικονίσεις των μινωικών γυναικείων θεοτήτων ξεπερνούν κατά πολύ τις απεικονίσεις, που θα μπορούσαν να θεωρηθούν ότι αφορούν σε άντρες. Κάποιες γυναικείες μορφές μπορεί να είναι απλές προσκυνήτριες ή ιέρειες σε θρησκευτικές τελετές, αλλά οπωσδήποτε απεικονίζονται και οι ίδιες οι θεές. Πρόκειται για τη «Μητέρα Θεά της Γονιμότητας» και την «Κυρία των Ζώων» ή «Πότνια», η οποία σφαγιάζει και παράλληλα δαμάζει τα άγρια ζώα. Απεικονίζεται ως θεά με φίδια (με εξουσία στο σύνολο των ζώων της στεριάς και της θάλασσας) ή ως θεά με περιστέρια, η οποία λατρεύεται στα ιερά κορυφής και στα οικιακά ιερά. Έχουμε ακόμα θεές προστάτιδες των πόλεων, του νοικοκυριού, της συγκομιδής, της μεταθανάτιας ζωής και πολλών ακόμα, χωρίς να είναι βέβαιο ότι δεν πρόκειται για διαφορετικές όψεις της ίδιας θεάς. Συχνά οι θεές εκπροσωπούνται από φίδια, πουλιά, παπαρούνες, και με τη μορφή ζωοκέφαλων ανθρώπων. Στα μινωικά ιερά σύμβολα περιλαμβάνονται ο ταύρος με τα κέρατα της καθοσιώσεως, ο λάβρυς (διπλός πέλεκυς), ο πυλώνας, το φίδι, ο δίσκος του ήλιου και το δέντρο.
ΣΤ. ΤΕΧΝΗ: ΓΙΟΡΤΗ ΤΩΝ ΧΡΩΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΤΗΣ ΖΩΗΣ
Τα έργα της Μινωικής τέχνης είναι πρωτότυπα. Η κεραμική, η μεταλλουργία και η μικρογλυπτική ακμάζουν. Μία νέα εκπληκτική δημιουργία είναι η τέχνη της τοιχογραφίας. Ανάκτορα και επαύλεις κοσμούνται με τοιχογραφίες, εμπνευσμένες από την καθημερινή ζωή, το φυσικό περιβάλλον και τις τελετουργίες. Στην πρώιμη κεραμοποιία χαρακτηριστικά είναι τα γραμμικά μοτίβα, οι σπείρες, τα τρίγωνα, οι καμπύλες γραμμές. Στη Μέση Μινωική περίοδο έχουμε νατουραλιστικά σχέδια, όπως ψάρια, καλαμάρια, πουλιά και κρίνα. Κατά την Υστερομινωική περίοδο, τα λουλούδια και τα ζώα γίνονται ακόμα πιο διαδεδομένα. Το ανακτορικό στιλ χαρακτηρίζεται από την έντονη γεωμετρική απλοποίηση των νατουραλιστικών σχημάτων και τη χρήση διακριτών χρωμάτων.
Οι πρώτες τοιχογραφίες στην Κρήτη με τη μέθοδο της νωπογραφίας (fresco: ζωγραφική πάνω σε νωπό ασβεστοκονίαμα) περιορίζονται στον απλό μονόχρωμο χρωματισμό των τοίχων, τις περισσότερες φορές με κόκκινο και μαύρο χρώμα. Με βελτιώσεις στην ποιότητα του σοβά και νέες χρωστικές τεχνικές, ενδεχομένως από την Αίγυπτο και την Ανατολή, οι Μινωίτες ξεκινούν να διακοσμούν τους τοίχους, τις οροφές και, κάποιες φορές, τα δάπεδα των ανακτόρων, με αφηρημένα σχήματα, γεωμετρικά σχέδια και κάθε είδους θέματα, που κυμαίνονται από μικροσκοπικά μεγέθη μέχρι μεγαλύτερα του φυσικού.
Τελετές, πομπές, γιορτές, σκηνές από τα «ταυροκαθάψια» (αγωνίσματα υπερπήδησης ταύρων), χορευτές και πυγμάχοι είναι από τα αγαπημένα θέματα των καλλιτεχνών, όπως είναι και τα θέματα από τη φύση, τα λουλούδια (κρίνα, ίριδες, κρόκοι, τριαντάφυλλα, κισσοί και καλάμια). Οι Μινωίτες ήταν ένας από τους πρώτους πολιτισμούς που ζωγράφισε φυσικά τοπία χωρίς ανθρώπινη παρουσία στις σκηνές, δείχνοντας έτσι τον θαυμασμό τους στη φύση.
Τα ζώα (πίθηκοι, πουλιά, γάτες, κατσίκες, ελάφια, αχινοί, δελφίνια και ψάρια) απεικονίζονται στο φυσικό τους περιβάλλον. Αν και οι μινωικές τοιχογραφίες συχνά πλαισιώνονται από διακοσμητικά γεωμετρικά πλαίσια (σπείρες, ρόδακες και λαβύρινθους), πολλές φορές βγαίνουν ακόμα και από τα συμβατικά όρια των τοίχων, καλύπτοντας ολόκληρη την αίθουσα και υποβάλλοντας τον θεατή στην εμπειρία της εισαγωγής του σε έναν διαφορετικό κόσμο.
Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΗΣ ΜΙΝΩΪΚΗΣ ΚΡΗΤΗΣ
Ένα από τα αγαπημένα «μυστήρια» των αρχαιολόγων ακόμα και στις μέρες μας είναι οι αιτίες της καταστροφής του Μινωικού Πολιτισμού. Τα αποδεικτικά στοιχεία ενός βίαιου τέλους, μέσα σε φωτιά και κατεδαφίσεις, είναι ατράνταχτα, αλλά οι ενδείξεις για το τι προκάλεσε αυτήν η καταστροφή είναι ασαφείς.
Ο καθηγητής αρχαιολογίας Σπυρίδων Μαρινάτος ήταν ο πρώτος που το 1939 απέδωσε την καταστροφή στην έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας. Στη θεωρία του, υποστήριζε ότι οι σεισμοί από την έκρηξη του ηφαιστείου κατέστρεψαν τα παλάτια, ενώ το τσουνάμι, που προκλήθηκε, έπνιξε τον μινωικό στόλο και ισοπέδωσε τα λιμάνια της Κρήτης. Η ηφαιστειακή τέφρα της Θήρας κάλυψε ολόκληρο το νησί, προκαλώντας ασφυξία σε ανθρώπους και ζώα και καταστρέφοντας όλες τις καλλιέργειες.
Πολλοί γεωλόγοι έχουν υποστηρίξει ότι η έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας ήταν κολοσσιαίας κλίμακας, και η υπόθεση του Μαρινάτου είναι πιθανή. Άλλοι όμως διαφωνούν με βάση την χρονολόγηση της έκρηξης. Σύμφωνα με τη μελέτη του D.M. Pyle στους παγετώνες της Γροιλανδίας, η έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας προσδιορίζεται το 1645 π.Χ., περίπου 150 χρόνια πριν από την τελική καταστροφή των μινωικών ανακτόρων. Δηλαδή η έκρηξη ήταν πραγματικά τόσο τρομακτική, ώστε να φτάσει ηφαιστειακή σκόνη μέχρι τη Γροιλανδία και να εγκλωβιστεί στους παγετώνες, αλλά οι χρονολογίες δεν ταιριάζουν…
Οι σεισμοί και το τσουνάμι από την έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας σίγουρα προκάλεσαν μεγάλες καταστροφές στο μινωικό στόλο και στις υποδομές της Κρήτης. Είναι αμφίβολο όμως ότι θα μπορούσαν να προκαλέσουν το τέλος του Μινωικού Πολιτισμού. Η μινωική κοινωνία είχε δείξει εξαιρετικά αντανακλαστικά στο παρελθόν, όταν ανέκαμψε από άλλες φυσικές καταστροφές και κατάφερε να ανυψώσει τον πολιτισμό της σε ακόμη υψηλότερα επίπεδα. Γιατί, λοιπόν, να μην ανακάμψει και μετά τις καταστροφές του 1450 π.Χ.;
Η δεύτερη θεωρία για την εξαφάνιση του Μινωικού Πολιτισμού θέλει τους Μυκηναίους να ισοπεδώνουν τις πόλεις της Κρήτης με φωτιά και τσεκούρι. Η εισβολή έγινε γύρω στο 1400 π.Χ. και σε συνδυασμό με τις επιπτώσεις από την έκρηξη της Θήρας, συγκροτεί ένα πιθανό σενάριο. Σύμφωνα με την θεωρία, ο Μινωικός στόλος και τα λιμάνια του καταστράφηκαν από κύματα ύψους 15 μέτρων και δεν ξαναχτίστηκαν ποτέ. Πιθανές κλιματικές αλλαγές επηρέασαν τις καλλιέργειες και οδήγησαν επί πολλά χρόνια σε οικονομική κατάρρευση και κοινωνική αναταραχή. Σε αυτό το πλαίσιο, οι ξένοι εισβολείς από τις Μυκήνες προκάλεσαν το τέλος του υπέροχου πολιτισμού της Κρήτης.
Ένα ερώτημα, ωστόσο, παραμένει…
Πώς οι κάτοικοι των Μυκηνών απέφυγαν τις επιπτώσεις της ηφαιστειακής έκρηξης; Γιατί οι Μυκήνες δεν θάφτηκαν στις στάχτες του ηφαιστείου της Θήρας, όταν η σκόνη του εντοπίστηκε μέχρι την Γροιλανδία;
Λαμβάνοντας υπόψη την τοπογραφία του Αιγαίου, είναι δύσκολο να κατανοήσουμε πως οι Μινωίτες κατέρρευσαν αλλά οι Μυκηναίοι ξεπέρασαν γρήγορα την καταστροφή, ανοικοδόμησαν το στόλο τους και ξεκίνησαν την φιλόδοξη εκστρατεία για να κατακτήσουν το τεράστιο νησί της Κρήτης.
Τα ερωτήματα σχετικά με την καταστροφή του Μινωικού πολιτισμού παραμένουν χωρίς απάντηση, καθώς τα αρχαιολογικά στοιχεία δεν παρέχουν ισχυρές αποδείξεις. Το μυστήριο του τέλους όμως, τυλίγει με ακόμα πιο σαγηνευτική αύρα τον εκπληκτικό πολιτισμό της Μινωικής Κρήτης.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
Αλεξίου, Στυλιανός, «Μινωικός Πολιτισμός», Ηράκλειο 1964 («Αρχαιολογία και Τέχνες», τεύχος 62, Αθήνα 1997).
Brown, A.C., «Arthur Evans and the Palace of Minos», Ashmolean Museum publications, Oxford 1983.
Dickinson, Oliver, «The Aegean Bronze Age», Cambridge World Archaeology, Cambridge University Press, 1994.
Kristiansen & Larsson, «The Rise of Bronze Age Society: Travels, Transmissions and Transformations», Cambridge University Press 2005.
Μαρινάτος, Σπ., «Ανασκαφαί Θήρας VII», Αρχαιολογική Εταιρεία, Αθήνα 1976.
Marinatos, Sp., Hirmer M.: «Kreta, Thera und das Mykenische Hellas», Μόναχο 1973.
Marinatos, Nanno, «Minoan and Mycenaean Civilizations», Harvard University Press 2004.
Marinatos, Nanno, «Sir Arthur Evans and Minoan Crete: Creating the Vision of Knossos», I.B. Tauris, London 2015
Preziosi, Donald & Hitchcock, Louise, «Aegean Art and Architecture», Oxford History of Art series, Oxford University Press 1999.
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου