Πρόσβαση στην αυτογνωσία

Η αυτογνωσία συνίσταται προπάντων στη δουλειά με τον εαυτό μου για να καταφέρω να ανακαλύψω –μάλλον, παρά να κατασκευάσω– ποιος είμαι, να ξεκαθαρίσω ποια είναι τα δυνατά μου σημεία και ποιες οι αδυναμίες μου, τι μου αρέσει και τι δεν μου αρέσει, τι είναι αυτό που θέλω και τι αυτό που δεν θέλω.

Το «γνώθι σαυτόν» είναι μία από τις πλέον κλασσικές και αρχετυπικές προτάσεις των στοχαστών όλων των εποχών. Το θέμα –προκλητικό από μόνο του– είναι μια αλήθεια πολύ δύσκολη, και από αυτήν προέρχονται μια πλειάδα προτάσεων και θεωριών, φιλοσοφικών, υπαρξιστικών, ηθικολογικών, ηθικών, ανθρωπολογικών, ψυχολογικών, κ.ά.

Το να αποκτήσω συνείδηση του ποιος είμαι, είναι κατά τη γνώμη μου αποτέλεσμα μιας ματιάς που, χωρίς προκαταλήψεις, κατευθύνεται δυναμικά προς το εσωτερικό για να μπορέσω να με αναγνωρίσω.

Η αναγνώριση αυτή του ποιος είμαι, αποκτά εδώ την έννοια του: «γνωρίζω τον εαυτό μου», και όχι του: «τι σκέφτομαι ή νομίζω πως είμαι».

Γιατί υπάρχει σημαντική διαφορά ανάμεσα στο νομίζω και το γνωρίζω.

Ας το σκεφτούμε λιγάκι. Λέγοντας: «Νομίζω ότι αύριο θα επιστρέψω στο Μπουένος Άιρες», αναγκαστικά παραδέχομαι ότι μπορεί να συμβούν στο μεταξύ διάφορα και, ενδεχομένως, κάτι να με εμποδίσει να γυρίσω. Αν πω όμως: «Ξέρω πως αύριο θα ανατείλει ο ήλιος», έχω τη βεβαιότητα ότι αυτό θα συμβεί. Ακόμη κι αν έχει συννεφιά, αύριο θα ανατείλει ο ήλιος. Το ξέρω.

Πάντοτε, όταν λέω «ξέρω», μιλάω για μια πεποίθηση που δε χρειάζεται μαρτυρία και απόδειξη.

Όταν λέω «νομίζω», στοιχηματίζω με αποφασιστικότητα σ’ αυτό που πιστεύω.

Αντίθετα, όταν λέω πως «ξέρω», δεν υπάρχει στοίχημα.

Βέβαια, μπορεί κάποιος να «ξέρει», μπορεί και να σφάλλει· μπορεί να καταλάβει αργότερα πως δεν ήξερε· πως έτσι νόμιζε, με σιγουριά και αυτοπεποίθηση, μέχρι ν’ ανακαλύψει το λάθος του. Δεν υπάρχει σ’ αυτό καμία αντίφαση. Όταν εγώ μιλάω για το «ξέρω», αναφέρομαι στην πεποίθηση, και όχι στην ορθότητα του ισχυρισμού.

Αυτογνωσία, είναι η πεποίθηση ότι ξέρω πώς είμαι. Και όπως είπα πριν, αυτό προϋποθέτει πολλή προσωπική δουλειά.

Πόση δουλειά; Εξαρτάται από τον άνθρωπο, οπωσδήποτε όμως, δεν σταματάμε να γνωρίζουμε τον εαυτό μας όλο και περισσότερο.

Εμένα μου πήρε πολύ καιρό και πολλή δουλειά να αρχίσω να μαθαίνω ποιος είμαι (θα έφταιγε η μεγάλη σωματική επιφάνεια που είχα να καλύψω…) Άλλοι το καταφέρνουν πιο γρήγορα. Πάντως, δεν είναι κάτι που γίνεται σε μια βδομάδα.

Πρέπει κανείς να δουλέψει με τον εαυτό του.

Πρέπει να παρατηρήσει πολύ τον εαυτό του.

Προφανώς, αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να αυτοπαρατηρείται κανείς όλη την ώρα. Ωστόσο, πρέπει να αυτοπαρατηρείται όταν είναι μόνος αλλά και σε αλληλεπίδραση με άλλους· όταν ξυπνάει το πρωί αλλά και τη στιγμή που κλείνει τα μάτια του το βράδυ· στις πιο δύσκολες στιγμές αλλά και στις πιο απλές.

Να κοιτάζω τις καλύτερες και τις χειρότερες πλευρές του εαυτού μου.

Να με παρατηρώ όταν με κοιτάζω στον καθρέφτη, αλλά και να βλέπω πώς είμαι στα μάτια των άλλων.

Να με παρατηρώ σε σχέση με τους άλλους, να εξετάζω όμως και ποια σχέση διαμορφώνω με τον ίδιο μου τον εαυτό.

Για κάποιον ανεξήγητο λόγο, για να γνωρίζω ποιος είμαι, είναι ανάγκη να μπορώ να ακούω.

Μπορεί κανείς να παρατηρήσει τα χέρια του, από μπροστά και από την ανάποδη. Μπορεί, με λίγη προσπάθεια, να παρατηρήσει τους αγκώνες ή τις φτέρνες του, και κάποιοι μπορούν να δουν το πέλμα του ποδιού τους. Ωστόσο, υπάρχουν κάποια μέρη που μας προσδιορίζουν, όπως για παράδειγμα το πρόσωπο, που δεν θα μπορέσουμε ποτέ να δούμε με γυμνό μάτι. Για να το δούμε χρειαζόμαστε καθρέφτη, και καθρέφτης του ποιοι είμαστε είναι ο άλλος. Ο καθρέφτης, είναι η σχέση με τους υπόλοιπους.

Όσο πιο στενή και δεσμευτική η σχέση, τόσο πιο ακριβής, σκληρός και λεπτολόγος ο καθρέφτης.

Η Σίλβια Σαλίνας κι εγώ, λέμε στο βιβλίο: Αγάπα τον εαυτό σου με τα μάτια ανοιχτά, πως ο καλύτερος καθρέφτης είναι ο σύντροφός σου· αυτός πάνω στον οποίο αντικατοπτρίζεσαι με τη μεγαλύτερη σαφήνεια και ακρίβεια. Ωστόσο, εκτός από τον σύντροφό σου, υπάρχουν πάρα πολλοί, χιλιάδες καθρέφτες που μέσα τους κοιτάζεις τον εαυτό σου για να μάθεις ποιος είσαι. Οι καθρέφτες αυτοί δεν διαμορφώνουν υποχρεωτικά την ταυτότητά σου, μπορούν όμως να σε βοηθήσουν να συμπληρώσεις την εικόνα σου.

Αν όλοι μου λενε πώς είμαι πολύ επιθετικός, δεν μπορώ να συνεχίσω να ζω φωνάζοντας: «Όχι! Εσύ είσαι ο επιθετικός!», χωρίς καν ν’ αναρωτηθώ αν κρύβεται κάποια αλήθεια σ’ αυτό το σχόλιο.

Δεν λέω να δέχεται κανείς εξαρχής κάθε παρατήρηση, απ’ όποιον κι αν προέρχεται. Απλώς, να αναρωτηθούμε αν αυτό που μας λένε οι φίλοι μας έχει κάποια δόση αλήθειας, έστω κι αν δεν μπορούμε να τη διακρίνουμε άμεσα δια γυμνού οφθαλμού.

Είναι πολύ αστείος ο τρόπος με τον οποίον κάποιος μπορεί να μην ακούει τον άλλον.

Αν όλοι μου λένε ότι είμαι πολύ παχύς, καλά θα κάνω να το λάβω υπόψη μου.

Για να μπορέσουμε να γνωρίσουμε τον εαυτό μας, είναι αναγκαίο να αυτοπαρατηρούμαστε πολύ και να ακούμε με προσοχή όσα βλέπουν οι άλλοι σ’ εμάς.

Και για να μπορούμε να ακούσουμε, για να μπορεί δηλαδή και ο άλλος να μιλήσει, χρειάζεται να έχει ο καθένας μας το θάρρος να εκτίθεται.

Άρα, για να περάσω από το μονοπάτι της αυτογνωσίας πρέπει να έχω το θάρρος να φαίνομαι όπως είμαι, χωρίς να κρύβομαι, χωρίς να παίζω ρόλους, χωρίς να χρησιμοποιώ τεχνάσματα και να εμπλέκομαι στις αντιδράσεις που παράγονται από το γεγονός ότι σου έδειξα ποιος είμαι.

Όσο περισσότερο δείχνω για μένα και όσο πιο πολύ σε ακούω, τόσο περισσότερο θα γνωρίσω τον εαυτό μου.

Και όσο περισσότερο γνωρίζω τον εαυτό μου, με τόσο καλύτερο τρόπο θα αναλάβω την ευθύνη της προσωπικότητάς μου.

Και όσο περισσότερο και καλύτερα είμαι υπεύθυνος για την προσωπικότητά μου, τόσο λιγότερο εξαρτημένος θα είμαι από τους απ’ έξω.

«Αυτό δεν είναι αντίφαση; Ακούγοντας όλα αυτά δεν θα γίνω πιο εξαρτημένος;»

Όχι δεν υπάρχει καμιά αντίφαση.

Αυτό είναι εκπαίδευση, για να μάθεις τον δρόμο.

Να μη βασίζεσαι ποτέ στα λόγια των άλλων, πάντα όμως να τα ακούς.

Να μην ακολουθείς ποτέ τη συμβουλή των άλλων, πάντα όμως να την λαμβάνεις υπόψη σου.

Να μην εξαρτάσαι ποτέ από τη γνώμη των άλλων, πάντα όμως να την καταγράφεις στη μνήμη σου καθαρά…

…Δεν τίθεται θέμα. Πρέπει ν’ ακούει κανείς.

Για να προχωρήσω στο δρόμο της αυτοεξάρτησης, πρέπει να συνειδητοποιήσω σ’ αυτή τη φάση ότι ένας μόνο καθρέφτης για να κοιτάζομαι δεν φτάνει. Πρέπει να αποκτήσω τη συνήθεια να κοιτάζομαι σε όλους τους καθρέφτες που μπορεί να συναντήσω.

Είναι βέβαιο πως κάποιοι καθρέφτες θα με δείχνουν άσχημο.

Περπατάει κάποιος σ’ ένα μονοπάτι και βλέπει στην άκρη, στο χορτάρι, παρατημένο έναν καθρέφτη.

Τον παίρνει στα χέρια του, τον κοιτάζει και λέει:

«Πα πα πα! Απαίσιος! Δεν είχαν άδικο που τον πέταξαν».

Το πρώτο βήμα στο δρόμο της ανάπτυξης είναι να γίνει κανείς γενναίος γνώστης του εαυτού του. Γνώστης των χειρότερων και των καλύτερων πλευρών του.

Όταν μιλάω γι’ αυτό το θέμα, με ρωτούν πολλοί μήπως το να ασχολείται κανείς τόσον χρόνο με την προσπάθεια να γνωρίσει τον εαυτό του είναι υπερβολικά εγωιστικό.

Δεν το πιστεύω, αν και ομολογώ ότι η διαφωνία μου αφορά περισσότερο τη λέξη «υπερβολικά» παρά τη λέξη «εγωιστικό». Γιατί, ναι, είμαι εγωιστής και δεν ντρέπομαι καθόλου γι’ αυτό.

Από τη μεριά μου, είμαι πεπεισμένος ότι μόνο αν γνωρίσω τον εαυτό μου θα μπορέσω να καλύψω το κενό που με χωρίζει από σένα, να σε πλησιάσω και να σου προσφέρω ό,τι καλύτερο έχω.

Μόνο γνωρίζοντας εμένα μπορώ να σκεφτώ εσένα.

Νομίζω πως δεν είναι δυνατόν να σε γνωρίσω πριν ασχοληθώ με τη γνωριμία του εαυτού μου.

Το δίχως άλλο, θα μπορέσω να σε βοηθήσω περισσότερο όταν γνωρίζω περισσότερα για μένα, όταν έχω διανύσει περισσότερο δρόμο, όταν έχω αποκτήσει περισσότερη πείρα, όταν μου έχει συμβεί περισσότερες φορές αυτό που τώρα συμβαίνει σ’ εσένα.

Υπάρχουν, βέβαια, χιλιάδες ιστορίες ζωής ανθρώπων που βοήθησαν άλλους χωρίς καμία γνώση, με πλήρη άγνοια και μοναδικό εφόδιο την καλή τους την καρδιά. Είναι οι ήρωες της διπλανής πόρτας.

Αυτή είναι η αλήθεια. Δεν είναι όλα στο μυαλό. Οι γνώσεις που έχει κανείς για τα πράγματα δεν είναι το παν. Η γνώση του εαυτού μου δεν είναι απαραίτητη για να μπορώ να βοηθάω. Ωστόσο, μάζευε γνώσεις για σένα.

Κι εγώ εξακολουθώ να πιστεύω πως πρέπει να μαζεύει κανείς γνώσεις για τον εαυτό του.

Εξακολουθώ να πιστεύω ότι είναι πολύ δύσκολο να δώσει κανείς αυτό που δεν έχει.

Από το βιβλίο του ΧΟΡΧΕ ΜΠΟΥΚΑΪ: “Ο ΔΡΟΜΟΣ ΤΗΣ ΑΥΤΟΕΞΑΡΤΗΣΗΣ”, εκδόσεις opera animus.


therapeutikoergastiri