Η κόκκινη κλωστή του Μάρτη

Σε μια εποχή αντιεθιμική, πως να διδάξεις στα μικρά παιδιά, πόσο πολύτιμη είναι η ουσία της ζωής, μέσα από την ποίηση ενός εθίμου ελληνικού και χαριτωμένου, όπως είναι ο Μάρτης. Θυμάμαι τη μάνα μου που ετοίμαζε από το βράδυ τις δίχρωμες κλωστές και το πρωί τις έβαζε στα χεράκια μας. Πάντα πριν βγεί ο ήλιος και προλάβει και μας κάψει. Τον Μάρτη πέρα από τον δυνατό ήλιο τον φοβούνταν και για τις λοιμώξεις και τις επιδημίες που κουβαλούσε. Οπότε η κλωστή είχε και θεραπευτική δύναμη. Η ιατρική και η εξέλιξη της ίσως να το ξεπέρασαν, αλλά ο λαός κρατάει την παράδοση του. Ήταν δυνατόν να μας προφυλάξουν από το λέκιασμα του ήλιου, από τον κίνδυνο μιας αρρώστιας; Δυσκολοερμήνευτο ερώτημα. Κάθε χρόνο όμως από την μια άκρη ως την άλλη της ελληνικής υπαίθρου δένουν στον καρπό του χεριού τους, πολλοί από τους κατοίκους, το «Μάρτη». Πιο πολύ οι κοπέλες και τα παιδιά . Φέτος ο γιός μου, μαθητής της Β΄ Δημοτικού, με ρώτησε γιατί να βάλουμε στο χέρι το δίχρωμο βραχιολάκι που λέγεται "Μάρτης"; Πώς να καθίσεις και να δώσεις εξηγήσεις, σ” ένα παιδάκι, πώς να του δώσεις να καταλάβει, πόσο πολύτιμη ουσία ζωής υπάρχει μέσα στην ποίηση ενός εθίμου τόσο ελληνικού, τόσο χαριτωμένου, όπως είναι ο «Μάρτης». 


Να ξέρεις πώς αυτό το μαγικό βραχιολάκι της κλωστής είναι ένας σπουδαίος κρίκος μέσα στην αδιάσπαστη αλυσίδα της ηλιολατρικής παράδοσης μιας φυλής. Και να γνωρίζεις πώς αυτή τη μικρή, την αθώα, την όμορφη, τη χαριτωμένη μαγεία την έκαμαν, εδώ και αιώνες πίσω, την ίδια ήμερα, την πρωτομαρτιά, οι πρόγονοι σου, πάππου προς πάππου. Ναι, η πρώτη του Μάρτη έχει μαγική δύναμη. Επειδή η νεκρανάσταση της βλάστησης δεν επαφιόταν μόνο στις πομπές του Διονύσου παλιά, του Καρνάβαλου αργότερα. Υπήρχαν πάντα οι γιορτές της 1ης του Μάρτη, αρχής της χρονιάς, πριν να παγιωθεί η 1η του Γενάρη. Και «την Πρωτομαρτιά, πέφτει απ’ τον ουρανό το κάρβουνο, να ζεσταθεί η γης κι από τότες αρχινούν οι ζέστες». Είναι η «μεγάλη ώρα του έτους». Γι’ αυτό, ο ήλιος του Μάρτη καίει σαν κάρβουνο. Και μαυρίζει τα πρόσωπα των παιδιών. Με τον μαγικό κύκλο, τον «μάρτη», μπορούμε ν’ αποφύγουμε το κακό: Κλωστές άσπρη και κόκκινη και καμιά φορά και χρυσή, στριφογυρίζονται και αφήνονται πάνω στα κλαδιά μιας τριανταφυλλιάς όλη νύχτα, κάτω απ’ τ’ άστρα. Το πρωί, ο «μάρτης» είναι έτοιμος, το πιο αποτελεσματικό φυλαχτό. Περιδένεται στον καρπό ή στο μεγάλο δάχτυλο του ποδιού και μένει εκεί, όσο το τοπικό έθιμο επιτάσσει. Αν το παιδί δεν έχει ακόμα χρονίσει, ο «μάρτης» περνιέται στον λαιμό. 

Για σιγουριά, εφτά «μάρτηδες». Οπότε «Μάρτης δεν πιάνει το μωρό». Αν τον περάσουν στο μεγάλο δάχτυλο του ποδιού, ούτε όταν περπατάνε σκοντάφτουν ούτε όταν τρέχουν. Κι αν μπει «μάρτης» στο χερούλι της στάμνας, το νερό μένει πάντα δροσερό. Στη Μυτιλήνη και στην Κάρπαθο, «όποια κοπελιά έχει αρμαστό (αρραβωνιαστικό), του στέλνει τον μάρτη. Κι αν ο αρμαστός είναι στην ξενιτιά, βάζει τον μάρτη στον φάκελο, μαζί με το γράμμα». Συνήθως, ο «μάρτης» φοριέται ως την Ανάσταση. Τότε, τον βγάζουν και τον δένουν σε μια τριανταφυλλιά, για να πάρουν το χρώμα της. Στην Κάρπαθο κι αλλού, τον δένουν στην αναστάσιμη λαμπάδα, να καεί μαζί με το κερί. Στη Θήβα και τα Μέγαρα, τους δένουν στο αρνί του Πάσχα και καίγονται καθώς γυρνά η σούβλα. Στ’ Άγραφα, βγάζουν τον «μάρτη», μόλις δουν χελιδόνι. Τα παιδιά, τον αφήνουν στα δέντρα «για να τον πάρουν τα χελιδόνια» Η συνήθεια να δένονται με τον «μάρτη» είναι πολύ παλιά. Την αναφέρει και ο Ιωάννης Χρυσόστομος (γύρω στα 400 μ.Χ.), ενώ ο μεγάλος λαογράφος Ν.Γ. Πολίτης τη θεωρεί γνήσιο ελληνικό έθιμο, καθιερωμένο από την αρχαία λατρεία. Πολλοί, το συνδέουν με την «κρόκη», κλωστή που οι μυημένοι στα Ελευσίνια Μυστήρια περνούσαν στο δεξί χέρι και το αριστερό πόδι αποδίδοντάς της συμβολική έννοια που όμως μας είναι άγνωστο, τι σήμαινε. 

Ο ήλιος του Μάρτη είναι το πιο γνωστό και πιο μεγάλο κακό που επέρχεται με την «Πρωτομαρτιά». Οι Δρίμ(ν)ες είναι το δεύτερο. Ανάλογα με τον τόπο, η καταστροφική τους επίδραση ισχύει τις έξι ή δέκα ή δώδεκα πρώτες μέρες του μήνα, ή «τις τρεις πρώτες, τρεις μεσαίες και τρεις τελευταίες μέρες». Είναι δαιμονικά, νύμφες των νερών και καταστρέφουν ανθρώπινα κορμιά, ξύλα και πανιά. Όσα πανιά πλυθούν, λιώνουν. Όσα ξύλα κοπούν, σαπίζουν. Και καλό είναι οι άνθρωποι να μη λούζονται και να μην κόβουν ξύλα τις κρίσιμες μέρες. Κι ακόμα καλύτερα, να ρίξουν στα νερά ένα πέταλο που δρα σαν γιατρικό κι έχει αποτρεπτική δύναμη, καθώς το σίδερο διώχνει τα δαιμόνια. Το έθιμο είναι απλωμένο σχεδόν σε ολόκληρη την Ευρώπη. Στη Γερμανία, με κρότους, σπασίματα πήλινων αλλά και μαγικούς κύκλους προσπαθούν να διώξουν φίδια, ποντικούς και ζωύφια. Οι εκδηλώσεις συμπίπτουν με την δυτική γιορτή του Αγίου Πέτρου, που πέφτει 22 Φεβρουαρίου, μέρα κατά την οποία οι εκεί αρχαίοι λαοί θεωρούσαν ως Πρωτοχρονιά. Εκεί, τα μαγικά ολοκληρώνονται με μιμητικές πράξεις, δήθεν όργωμα με ψεύτικο άροτρο αλλά και περιφορά αρότρου που οδηγούν νεαροί αλλά σέρνουν κορίτσια. Ανάλογες γιορτές στην Αγγλία συνδέονται με την Πρωτομαγιά. Στον μεσαίωνα ήταν παντού διάσημες στην «γιορτή των Τρελών». Στην αρχαία Ρώμη, συνέπιπταν με τα Σατουρνάλια. 

Στην Ελλάδα, με τις γιορτές της διονυσιακής λατρείας. Το ότι ο πρώτος μήνας του ρωμαϊκού έτους ονομάστηκε Μάρτιος (Martius), παίρνοντας το όνομα του θεού Mars (μετονομασία του ελληνικού Άρη), είναι γνωστό. Εκείνο που ίσως οι πολλοί δεν γνωρίζουν είναι το ότι ο Mars, πριν να γίνει θεός του πολέμου, είχε τελείως αντίθετες ιδιότητες ανάμεσα στις οποίες και η διόλου πολεμική της «ευετηρίας» (της δύναμης που έκανε την χρονιά να πάει καλά). Φυσούσε μαζί με τους ανοιξιάτικους ανέμους πάνω από τους αγρούς και βοηθούσε γη, δέντρα και φυτά να βλαστήσουν. Για τους Ρωμαίους άλλωστε, ο κάθε μήνας ή είχε σχέση με θεό ή βλάστηση ή δεν άξιζε καν να έχει όνομα. Πώς να ερμηνεύσεις λοιπόν αυτή την γοητευτική τρέλλα; Να δέσεις τον πελώριο ήλιο με μια δίχρωμη κλωστή. Πώς να εξηγήσεις στη δήθεν προσγειωμένη "μοντέρνα" μητέρα, πού στο θέμα της διατήρησης των πατροπαράδοτων εθίμων, όπως αυτό της μαγικής κλωστής του Μάρτη, βιάζετε να το εξαφανίσει για να φανεί «προοδευτική και σύγχρονη». 
Δεν μπορεί δυστυχώς, να φαντασθεί τη μαγική δύναμη της τρίχρωμης κλωστής του Μάρτη και την επίδραση της στο παιδικό μυαλό. 

Δεν καταλαβαίνει πώς απ΄ αυτή την κλωστή είναι δεμένα ένα σωρό θαύματα, έτοιμα να δραπετεύσουν στο γαλάζιο κενό, θαύματα πολύτιμα για την ευφροσύνη τής παιδικής ψυχής, πού δεν έχασε, παρά την πρόοδο του τεχνικού πολιτισμού, τη γεύση του θαύματος. Από την τρίκλωνη κλωστή του Μάρτη κρατιούνται οι νεράιδες και τα παγανά, οι καλοκυράδες πού στρίβαν στ” αδράχτι τους τη χρυσή κλωστή, από την κουβαρίστρα του φεγγαριού, πού ο δίσκος του λιγόστευε και σωνόταν. Αν κάνεις πέρα την κλωστή του Μάρτη, αν την κόψεις, θα φύγουν τα καλικαντζαράκια από τις καμινάδες, οι ξωτικές από τα ποτάμια, η γοργόνα από τα κύματα. Θα εξαφανισθούν οι Σπανοί και οι Δράκοι και οι Βασιλιάδες με τα άσπρα γένια. 

Και τα Βασιλόπουλα θα παρατήσουν τα δυνατά δοξάρια τους, θα πετάξουν τις σαΐτες, θα καβαλικέψουν το γοργόφτερο άτι τους και θα φύγουν στον αγύριστο. Θα μείνουμε ολομόναχοι, με τα λογικά μας, με τις ηλιοθεραπείες μας και τα αντηλιακά λάδια, με τα υπερηχητικά βομβαρδιστικά μας, τις έξυπνες βόμβες μας, τους πυραύλους μας, τις χειροβομβίδες μολότωφ, τα εμπλουτισμένα με δηλητήρια λαχανικά μας, τις τρελές αγελάδες κι ένα σωρό άλλες ορατές και αόρατες ανθρωποκτόνες εφευρέσεις μας. 

Ας ετοιμάσουμε όλοι τις κλωστές μας λοιπόν. Καλό μήνα!! 

Κουτσιουρή Γεωργία
kalavrytanet.com