Η πολιτική ως άσκηση της σοφιστικής τέχνης

Ο ήρωας Περσέας κρατώντας το κεφάλι της Μέδουσας που με το βλέμμα της πέτρωνε τους πάντες.

Από τον Αντώνη Κυριαζή


Είναι οι πολιτικοί περισσότερο σοφιστές ή ηθοποιοί; Και ποιες τεχνικές χρησιμοποιούν στην προσπάθειά τους να εξαπατήσουν το λαό;



ΓΙΑ ΝΑ ΓΙΝΕΙ κάποιος πολιτικός, λέει ο Αριστοτέλης, χρειάζεται δύο πράγματα: πρώτον, να έχει βαθιά και άσβεστη δίψα για εξουσία, δόξα, αναγνώριση και τιμές, και δεύτερον, να έχει διευρυμένη ηθική συνείδηση. Με το τελευταίο εννοεί ότι η ηθική του πολιτικού είναι τόσο αμβλυμμένη ώστε μπορεί και χωράει μέσα της άνετα κάθε είδους απάτη και ατιμία.

Ο Πλάτωνας προηγουμένως είχε πει ότι ο καλός πολιτικός είναι και καλός σοφιστής, γιατί έχει το χάρισμα της αντίστροφης πειθούς. Για παράδειγμα, ενώ έξω είναι μια ζεστή καλοκαιρινή μέρα με τον ήλιο να λάμπει, να μπορεί να σε πείσει ότι είναι νύχτα με ψοφόκρυο, ότι μαίνεται καταιγίδα και βαριά σύννεφα καλύπτουν τον ουρανό.

Το κατόρθωμα να κάνεις κάποιον να πιστέψει ό,τι του λες, ακόμη κι όταν αυτό έρχεται σε κατάφωρη αντίθεση με την λογική ή την πραγματικότητα, καθίσταται εφικτό υπό δύο προϋποθέσεις: πρώτον, να τον έχει πείσει ότι εσύ –ο πολιτικός– γνωρίζεις τα πάντα και ότι χωρίς εσένα ίσα που του απομένουν μερικά δευτερόλεπτα ζωής∙ δεύτερον, αυτός στον οποίο απευθύνεσαι να είναι ανερμάτιστος. Ανερμάτιστος –μια μεταφορά παρμένη από τα καράβια– είναι αυτός που δεν έχει έρμα, ειδικό βάρος, αυτός που εύκολα παρασύρεται σε ανάρμοστα πράγματα, αυτός που είναι ευμετάβολος, άρα και ευκολοχείριστος, από έλλειψη ισχυρής πεποίθησης ή επαρκούς γνώσης.

Γι’ αυτό και ο Αριστοτέλης στα Ηθικά Ευδήμεια παρατηρεί ότι «όσον αφορά τους πολιτικούς, οι περισσότεροι από αυτούς δεν αξίζουν στ’ αλήθεια την ονομασία αυτή∙ διότι δεν είναι πραγματικά πολιτικοί, καθόσον ο πολιτικός επιδιώκει τις καλές πράξεις χάρη αυτών και μόνο, ενώ οι περισσότεροι από αυτούς ασπάζονται το είδος αυτό της ζωής αποβλέποντας στον πλουτισμό και άλλα ωφελήματα».

Οι καλύτεροι πελάτες των πολιτικών είναι οι ανερμάτιστοι άνθρωποι, αυτοί που δεν έχουν επαρκή παιδεία και καλλιέργεια. Για την ύπαρξή τους σε αξιοσέβαστα ποσοστά, ώστε να αποτελέσουν την «κρίσιμη μάζα» που θα κρίνει το εκλογικό αποτέλεσμα, φροντίζουν οι ίδιοι οι πολιτικοί με την εφαρμογή και λειτουργία ενός σκιώδους εκπαιδευτικού προγράμματος, το οποίο δεν προορίζεται να βγάζει καταρτισμένους ανθρώπους με ολοκληρωμένη μόρφωση και κριτική σκέψη, αλλά μισομορφωμένους κουασιμόδους με πτυχίο.

Ο μισομορφωμένος είναι πολύ πιο χειρότερος από έναν αμόρφωτο, διότι ο αμόρφωτος, έχοντας επίγνωση των κενών και των ατελειών του, θα προσπαθήσει να μάθει και να βελτιωθεί. Αντίθετα, ο μισομορφωμένος θα διατηρήσει εσαεί την εκτρωματική κατάσταση στην οποία βρίσκεται και δεν θα κάνει καμιά προσπάθεια βελτίωσης, επειδή ακριβώς πάσχει από το σύνδρομο του παντογνώστη: πιστεύει δηλαδή ότι τα ξέρει όλα, ενώ στην πραγματικότητα δεν ξέρει τίποτα.

Από καταβολής του νέου ελληνικού κράτους, το εκπαιδευτικό σύστημα σχεδιάστηκε με εσκεμμένες ελλείψεις ώστε να παράγει ανθρώπους ανερμάτιστους, οι οποίοι, επειδή αδυνατούν να προβάλουν αντίσταση, ηθική ή πνευματική, γίνονται εύκολα αθύρματα των πολιτικών.

Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι κανένα ανώτατο ίδρυμα, από τα πολυάριθμα που διαθέτει η χώρα, πλην ενός, δεν αναγνωρίζεται ως ισότιμο από τα αντίστοιχα ιδρύματα του εξωτερικού.

Τέλος, ο έμπειρος πολιτικός, που γνωρίζει πώς να παραπλανά το πλήθος, θα κάνει ακόμη ευκολότερη τη δουλειά του κολακεύοντας τους πολλούς και παρουσιάζοντας, ως γνήσιος σοφιστής, την αγραμματοσύνη τους ως «αξιοσύνη» και την απαιδευσία τους ως «ωριμότητα», ενώ δεν θα διστάσει να ικανοποιήσει νομοθετώντας και τις πλέον παράλογες και αχρείες απαιτήσεις της εκλογικής πελατείας του.

Ο Θησέας σκοτώνει τον Μινώταυρο. Οι πολιτικοί δημιουργούν προβλήματα, που απειλούν
εν είδει τεράτων τη χώρα, ώστε να τους έχει ανάγκη ο λαός, καθώς μόνο αυτοί
είναι ικανοί να τα λύσουν.

Μετερχόμενος τέτοια μέσα και υπνωτικές τακτικές, φτάνει επιτέλους στον σκοπό του – να πείσει δηλαδή το πλήθος ότι τον έχει ανάγκη επειδή εκεί έξω υπάρχει ένας κακός βασιλιάς (ο Μίνωας) κι ένα τέρας (ο Μινώταυρος, που μπορεί να ονομάζεται και ΕΕ, ΔΝΤ ή δανειστές) που ζητάει όχι κάθε εννέα χρόνια, όπως θέλει ο μύθος, αλλά κάθε χρόνο και κάθε μήνα και κάθε εβδομάδα όχι εφτά νέους και εφτά νέες για τους κατασπαράξει, αλλά επτακόσιες χιλιάδες, μπορεί και εφτά εκατομμύρια. Όμως, ως άλλος Θησέας, ο πολιτικός θα μπει μπροστά για να τους προστατεύσει, διαπραγματευόμενος αρχικά με το θηρίο και παλεύοντας στο τέλος μαζί του. Επειδή ο αγώνας προμηνύεται δύσκολος και μακρύς, ο πολιτικός χρειάζεται την αγάπη και τη στήριξη του λαού τουλάχιστον για μια τετραετία – δύο τετραετίες θα ήταν ακόμη καλύτερα.

Και ο λαός δεν αντιλαμβάνεται ότι ο πραγματικός Μινώταυρος, ο κύκλωπας Πολύφημος, ο δράκος που απειλεί να καταστρέψει τα πάντα είναι ο ίδιος ο πολιτικός που έχει εκλέξει.

Δεν τα γράφουμε όλα αυτά από οργή προς το επάγγελμα του πολιτικού, αλλά από συμπάθεια και θαυμασμό. Συμπάθεια για το πώς αντέχουν να εξευτελίζουν έτσι καθημερινά τους εαυτούς τους προκειμένου να γίνουν αρεστοί και να διατηρηθούν στην εξουσία, και θαυμασμό για τις υποκριτικές τους ικανότητες, με τον ίδιο τρόπο που θαυμάζουμε τον καλό ηθοποιό του θεάτρου και του κινηματογράφου που μας κάνει να συμπάσχουμε μαζί του για όσα δεινά περνάει, να κλαίμε, να τρομάζουμε και να γελάμε, παρ’ όλο που γνωρίζουμε ότι τίποτε απ’ όσα διαδραματίζονται εκείνη τη στιγμή στο σανίδι ή στο πανί δεν είναι αληθινό.

Γύρω στο 300 π.Χ., την εποχή που βασιλιάς της Μακεδονίας ήταν ο Λυσίμαχος, ενέσκηψε στα Άβδηρα μια παράξενη επιδημία. Όλοι οι κάτοικοι κατελήφθησαν από υψηλό πυρετό, που τον συνόδευαν συχνοί παροξυσμοί για εφτά μέρες. Την έβδομη μέρα άλλοι από τους αρρώστους έπαθαν αιμορραγία από τη μύτη και άλλοι ίδρωσαν υπερβολικά με αποτέλεσμα να σταματήσει ο πυρετός. Όμως η αρρώστια είχε επηρεάσει και το πνεύμα τους κατά ένα γελοίο και κωμικό τρόπο. Όλοι έβγαιναν από τα σπίτια τους κάνοντας πομπώδεις θεατρικές κινήσεις και απαγγέλλοντας μεγαλοφώνως ιαμβικούς στίχους από την Ανδρομέδα του Ευριπίδη, και ιδίως τα λόγια του Περσέα:

«Ω, Έρωτα που τυραννάς θεούς και ανθρώπους»
ώστε σύντομα η πόλη γέμισε από ωχρούς και εξασθενισμένους από τον επταήμερο πυρετό τραγωδούς, που ζούσαν αυτή την ψευδαίσθηση. Αυτή η διαταραχή φρενών διάρκεσε ένα εξάμηνο –σε εμάς διαρκεί πέντε χρόνια και πλέον– έως ότου μπήκε ο χειμώνας και σταμάτησε αυτή την ανόητη φλυαρία.

Αποδείχτηκε ότι αιτία της παραφροσύνης ήταν ένας θίασος που είχε επισκεφθεί την πόλη, με επικεφαλής τον φημισμένο τραγικό ηθοποιό Αρχέλαο, ο οποίος καταμεσής του καλοκαιριού και σε περίοδο μεγάλου καύσωνα έπαιξε στα Άβδηρα την Ανδρομέδα. Οι Αβδηρίτες έπαθαν πυρετό στο θέατρο, και όταν ανέρρωσαν εξακολουθούσαν να αναπολούν την τραγωδία. Η Ανδρομέδαπαρέμεινε στη μνήμη τους για πολύ καιρό και ο αγώνας του Περσέα με τη Γοργόνα Μέδουσα, που με το βλέμμα της πέτρωνε όχι μόνο καρδιές αλλά και ανθρώπους, εξακολούθησε να εξάπτει τη φαντασία τους.

Δύο χιλιάδες τριακόσια χρόνια αργότερα, κινδυνεύουμε να πάθουμε κι εμείς το ίδιο, παραμιλώντας όπως οι Αβδηρίτες για το δυνατό παλικάρι μας, τον Αλέξη Τσίπρα, και τον αγώνα που δίνει με τη Μέδουσα-Μέρκελ και τα άλλα τέρατα της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη σωτηρία της αλυσοδεμένης Ανδρομέδας-Ελλάδας.

 Αντώνης Κυριαζής

youmagazine