Τα ίχνη του Ναού της Θεάς Τύχης, στον λόφο του Αρδηττού, στο Παγκράτι, χτισμένος από τον Ηρώδη του Αττικού και τα μνημεία στον ανατολικό λόφο του Σταδίου.
Ιστορική και τοπογραφική προσέγγιση τους.
Εισαγωγή
Στο παρόν άρθρο συνεχίζουμε την ιχνηλάτηση της αρχαιολογίας του Παγκρατίου, ταξιδεύοντας αυτή την φορά στο Παναθηναϊκό Στάδιο, στο Στάδιο που οδηγούσε στα αρχικά σχέδια η οδός Σταδίου και στους λόφους που τον περιβάλλουν. Στον λόφο του Αρδηττού, δυτικά του Καλλιμάρμαρου Σταδίου, όπου ακόμα και σήμερα φαίνονται τα ίχνη του ιερού αφιερωμένου στην Θεά Τύχη και στον ανατολικό λόφο όπου ακόμα φαίνονται τα ίχνη του κρηπιδώματος για την τοποθέτηση τῆς νεώς (πλοίο) των Παναθηναίων, χτισμένα και τα δυο επί εποχής Ηρώδη (2ος αιώνας μ.Χ.), του γιου του Αττικού και με την χορηγία του ιδίου.
Η Θεά Τύχη, ένα σύντομο βιογραφικό
Η Θεά της σύμπτωσης, του μη προβλεπόμενου ή επιδιωκόμενου, αλλά απροσδόκητου συμβάντος που βαθμηδόν έγινε η πολιούχος θεά της ευτυχίας των αρχαίων Ελληνικών πόλεων. Κατά την «Θεογονία» του Ησίοδου ήταν θυγατέρα του Ωκεανού και της Τηθύος, εκδηλώνοντας ίσως το ότι η ναυτιλία και το ναυτικό εμπόριο γενικά υπήρξε η πρώτη και κύρια αιτία πηγή της ευτυχίας των ανθρώπων. Σύμφωνα με άλλους συγγραφείς πατέρας της ήταν ο Δίας. Κατά τον Πίνδαρο, ο οποίος την καλεί και Φερέπολιν, ήταν μία από τις Μοίρες, που είχε την μεγαλύτερη ισχύ από τις αδελφές της, θεά άρα του πεπρωμένου, αλλά ευμενής. Ως ευμενής θεά του πεπρωμένουλατρεύονταν με το επώνυμο «Αγαθή Τύχη» στην αρχαία Ολυμπία, όπου είχε δικό της βωμό, και στην Λιβαδειά έχοντας το ιερό της στο Τροφώνιο.
Ήταν συνδεδεμένη με τον Αγαθό Δαίμονα, ένα πνεύμα που προστάτευε τα άτομα και τις οικογένειες, και με την Νέμεση, την τιμωρό των υπερευημερούντων ανθρώπων, και έτσι πιστεύονταν ότι ενεργούσε ως παράγοντας ισορροπίας. Ως θεά της αφθονίας και του πλούτου απεικονίζονταν μεν στο ιερό της Θήβας κρατώντας, ως μητέρα ή τροφός, το παιδί Πλούτο (το έργο ήταν του Αθηναίου γλύπτη Καλλιστόνικου).
Η Τύχη κρατάει στα χέρια της τον Πλούτο (πηγή εικόνας)
Στην Σμύρνη από τον Βουπάλο, κρατώντας με το ένα της χέρι το κέρας της Αμάλθειας, σύμβολο της αφθονίας. Ως θεά που διεύθυνε την ανθρώπινη ζωή, απεικονίζονταν ως θεά κρατώντας πηδάλιο, ως σύμβολο της κατευθύνσεως, την οποία αυτή έδινε σε κάθε άνθρωπο και ως θεά της ευμετάβλητης φύσης, απεικονίζονταν με τροχούς ή σφαίρες ή πτέρυγες ακόμη και με δεμένους οφθαλμούς, σύμβολα της αστάθειας, αβεβαιότητας και του ρίσκου. Στην Αιγείρα της Αχαΐας, σε εκδήλωση της αντιλήψεως ότι και τα περί του έρωτα περισσότερο από τύχη ή με το κάλλος κατορθώνονταν, απεικονίζονταν δίπλα στο άγαλμά της, πτερωτός έρωτας.
Ο μεσαιωνικός τροχός της τύχης [rota fortuna]. (πηγή εικόνας)
Ως πολιούχος θεά λατρεύονταν σε πολλές αρχαίες ελληνικές πόλεις (Κόρινθο, Ήλιδα, Σικυώνα, Άργος, Ερμιόνη, Φαράς, Μεσσήνη, Μεγαλόπολι, Θήβα κ.λ.π.), στις οποίες η διεξαγωγή κάθε υπόθεσης, δημόσιας ή ιδιωτικής άρχιζε, όπως και στην Αθήνα με την ευχή «αγαθή Τύχη» και απεικονίζονταν συνήθως να φέρει επί της κεφαλής πυργωτό διάδημα συμβολίζοντας τα τείχη της πόλης (άριστο έργο Πολιούχου Τύχης ήταν το της πόλης της Αντιόχειας του Σικυωνίου Ευτυχίδου).
Η λατρεία της ως πολιούχου θεάς διαδόθηκε κυρίως κατά τους χρόνους των διαδόχων και τους ρωμαϊκούς, όταν ταυτίσθηκε με τις προσωποποιημένες πόλεις (των οποίων ήταν η πολιούχος θεά), και οι οποίες απεικονίζονταν ως εύσωμες γυναίκες με τα σύμβολα της Τύχης (ιδίως το κέρας της Αμάλθειας). Από τα ιερά της το καλύτερο ήταν ο ναός της Αλεξάνδρειας (το Τυχαίον) ενώ γνωστό είναι και εκείνο του Άργους όπου ο Παλαμήδης σύμφωνα με την παράδοση, της αφιέρωσε το πρώτο ζευγάρι ζάρια, τα οποία υποτίθεται ότι είχε επινοήσει. Από τα αγάλματά της και από τις εικόνες που καλλιτεχνήθηκαν από τους ζωγράφους είχαν διαφημιστεί, εκτός από αυτά που αναφέρθηκαν, η Τύχη των Μεγάρων του Πραξιτέλη, η Αγαθή Τύχη των Αθηνών του ίδιου καλλιτέχνη, η Τύχη του Απελλή, το κολοσσιαίο εκ παρίου λίθου άγαλμά της στην Ερμιόνη και το χρυσελεφάντινο άγαλμά της, το οποίο αφιέρωσε στο ναό της δίπλα από το παναθηναϊκό στάδιο, ο Ηρώδης ο Αττικός, ο οποίος είχε κτίσει και τον ναό της.
Από τις σωζόμενες εικόνες της άξιες μνείας είναι η ανάγλυφη πλάκα του Διονυσιακού θεάτρου, στην οποία απεικονίζεται να κρατά κέρας της Αμάλθειας (κατά μερικούς πρόκειται για την Ειρήνη) με τον Διόνυσο, τον Θησέα και κάποια άλλη γυναικεία μορφή και στην Ηράκλεια της Ιταλίας που βρέθηκε ορειχάλκινο άγαλμά της, στο οποίο παρίσταται να πατά πάνω σε σφαίρες.
Στους ορφικούς ύμνους συναντάται ως κόρη του Ευβουλέως. Στον Ομηρικό ύμνο προς τη Δήμητρα, η Ωκεανίς Τύχη εμφανίζεται ως μια από τις κοπέλες που έπαιζε μαζί της η Περσεφόνη πριν την αρπάξει ο Άδης.
Συνδέθηκε με άλλες θεότητες – προσωποποιήσεις όπως την Ελπίδα, τον Καιρό και τη Μοίρα. Κυρίως συνδέθηκε με την Ίσιδα κατά την περίοδο των θρησκευτικών συγκρίσεων (Ίσις Τύχη ή Ισιτύχη). Στη σημιτική θρησκεία συνδέθηκε με την Γάδ. Μαζί της ταυτίσθηκε η θεά των Ρωμαίων Φορτούνα η λατρεία της οποίας ήταν ιδιαίτερα εξαπλωμένη στην Ιταλία. Η Φορτούνα (Fortuna) ξεκίνησε από μια ιταλική θεότητα της ευφορίας και της γονιμότητας, που συχνά λειτουργούσε και ως θεά μάντης που προλέγει το μέλλον. Η Fortuna λατρεύονταν στην Ιταλική χερσόννησο από τα πολύ πρώιμα χρόνια. Στην Praeneste το ιερό της ήταν ένα πολύ γνωστό μαντείο όπως και εκείνο στο Antium. Και αυτή παρουσιάζεται με κέρας της Αμάλθειας (αφθονίας), με πηδάλιο ως κυβερνήτρια της μοίρας ή στεκόμενη πάνω σε μπάλα ώστε να δηλώνεται η αβεβαιότητα της τύχης.
Ρωμαϊκό άγαλμα της Θεάς Τύχης [Fortuna]
όπου στο αριστερό χέρι κρατάει το κέρας της Αμάλθειας
και στο δεξί ένα πηδάλιο. (πηγή εικόνας)
Ο Ηρώδης του Αττικού, τα Παναθήναια και η θεμελίωση του Ναού στον Αρδηττό
Σύντομο βιογραφικό Ηρώδη του Αττικού
Ο Τιβέριος Κλαύδιος Αττικός Ηρώδης, ήταν περιώνυμος και βαθύπλουτος Αθηναίος ρήτορας και σοφιστής, ο γνωστότερος εκπρόσωπος της λεγόμενης Δεύτερης Σοφιστικής και μεγάλος ευεργέτης όχι μόνο της Αθήνας αλλά και άλλων πόλεων στην Ελλάδα και τη Μικρά Ασία.
Ηρώδης ο γιος του Αττικού (πηγή εικόνας)
Γεννήθηκε περί το 101 ή 102 μ.Χ. επί αυτοκράτορα Τραϊανού, σε αριστοκρατική οικογένεια της Αθήνας η οποία ισχυριζόταν πως καταγόταν από τον Κίμωνα, τον Μιλτιάδη και τον μυθικό ήρωα Αιακό.
Τα μέλη της οικογένειας είχαν γίνει Ρωμαίοι πολίτες επί της βασιλείας των αυτοκρατόρων Κλαυδίου ή Νέρωνα. Πατέρας του ήταν ο Κλαύδιος Αττικός Ηρώδης, ή Τιβέριος Αττικός. Μητέρα του ήταν η Βιβουλλία Αλκία, η οποία ήταν ανηψιά του πατέρα του. Παππούς του, από την πλευρά του πατέρα του, ήταν ο Ίππαρχος, Αθηναίος με κολοσσιαία περιουσία ο οποίος όμως είχε πέσει στη δυσμένεια του αυτοκράτορα Δομιτιανού.
Διετέλεσε φίλος αυτοκρατόρων, ανήλθε σε διάφορα ρωμαϊκά αξιώματα, έγινε μέλος της ρωμαϊκής Συγκλήτουκαι υπήρξε ο πρώτος Έλληνας «ύπατος στρατηγός» (consul ordinarius). Αν και ενσωματώθηκε πλήρως στα ανώτατα στρώματα της ρωμαϊκής κοινωνίας, πολιτισμικά παρέμεινε Έλληνας καθ’όλη την διάρκεια της ζωής του. Στα Λατινικά το πλήρες όνομά του ήταν Lucius Vibullius Hipparchus Tiberius Claudius Atticus Herodes (Λούκιος Βιβούλλιος Ίππαρχος Τιβέριος Κλαύδιος Αττικός Ηρώδης).
Ο Ηρώδης επένδυσε τα χρήματά του αγοράζοντας αγροτικές εκτάσεις σε διάφορες περιοχές όπως ο Μαραθώνας, η Εύβοια, η Κόρινθος, το Γύθειο και η Θυρεάτιδα (Άστρος) της Αρκαδίας. Κρίνοντας από τη θέση των περιοχών αυτών, φαίνεται πως τον ενδιέφερε η παραγωγή λαδιού και κρασιού. Είχε επίσης υπό την εκμετάλλευσή του τα λατομεία μαρμάρου της Πεντέλης, που του απέδιδαν σημαντικό κέρδος, καθώς το προϊόν τους ήταν περιζήτητο σε όλο τον ρωμαϊκό κόσμο. Με αυτές τις δραστηριότητες, αύξησε σημαντικά την περιουσία που κληρονόμησε από τον πατέρα του και έτσι μπόρεσε να χρηματοδοτήσει σημαντικά έργα στην πόλη των Αθηνών.
Ηρώδης και Παναθήναια
Οι Αθηναίοι λαμβάνοντας υπόψη τη δράση, την παιδεία και ασφαλώς τον πλούτο του Ηρώδη τον εξέλεξαν «αγωνοθέτη» των Παναθηναίων. Και πράγματι ο Ηρώδης διεξήγαγε τη λειτουργία τους με πρωτοφανή λαμπρότητα και πολυτέλεια. Εκείνο δε που είχε προκαλέσει ιδιαίτερη εντύπωση ήταν το ομοίωμα του πλοίου στο οποίο φέρονταν ο πέπλος της Αθηνάς που άλλοτε συρόταν με υποζύγια, και που με την επιμέλεια και τη χορηγία του Ηρώδη αυτή τη φορά ήταν πραγματικό πλοίο (ἡ ναῦς) που φαινόταν να ολισθαίνει στη οδό των Παναθηναίων κινούμενο μόνο του από αφανή μηχανή.
Εκτός από αυτό το θέαμα που κατέπληξε τους Αθηναίους, ο Ηρώδης έντυσε τους λαμβάνοντες μέρος στην εορτή εφήβους με λευκούς χιτώνες ενώ μέχρι τότε έφεραν μαύρους σε ανάμνηση μυθολογικού γεγονότος και δημόσιου πένθους. Γι’ αυτές τις αλλαγές και την επιμέλεια που επέδειξε ο Ηρώδης οι Αθηναίοι τον τίμησαν με στέφανο. Τότε ο Ηρώδης υποσχέθηκε πως στην επόμενη εορτή των Παναθηναίων, δηλαδή μετά από τέσσερα χρόνια, θα υποδεχθεί όλους τους πολίτες και ξένους που θα έρχονταν στην εορτή καθώς και όλους τους αθλητές που θα λάμβαναν μέρος, μέσα σε μαρμάρινο στάδιο.
Πράγματι το 138 ή 139 μ.Χ. ο Ηρώδης εκπλήρωσε την υπόσχεσή του ανακαινίζοντας με μάρμαρο το γνωστό Παναθηναϊκό Στάδιο (τα μάρμαρα του οποίου έγιναν η πρώτη ύλη για τις ασβεστοκάμινους του Βυζαντίου και της Τουρκοκρατίας μέχρι να αναμαρμαρωθεί και πάλι από τον Γεώργιο Αβέρωφ, πριν τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1896).
Το Στάδιο κατά την έναρξη των εργασιών αναμαρμάρωσης το 1894. (πηγή εικόνας)
Η κτίση του Ναού της τύχης
Ο Ναός της Τύχης πρέπει να συμπεριλήφθηκε στο πρόγραμμα των εργασιών για το Παναθηναϊκό Στάδιο και έτσι από την μεγαλόπρεπη θέση του επιτηρούσε τους αγώνες που λάμβαναν μέρος μέσα στο στάδιο. Ήταν αρκετά μεγάλος Ναός, καθώς η θέση του ήταν πανοραμική και ο Ηρώδης θα ήθελε σίγουρα να φαίνεται από παντού και να είναι και μεγαλοπρεπής. Είχε διαστάσεις περίπου 38 επί 28 μέτρα.
Για την κτίση του Ναού δημιουργήθηκε μεγάλο και πλατύ κρηπίδωμα (φωτογραφίες του κρηπιδώματος στο τέλος του άρθρου), χαρακτηριστικό της Ρωμαϊκής εποχής μιας και οι Έλληνες συνήθως έχτιζαν με την φυσική τοπογραφία του τόπου να μην μεταβάλλεται, στο οποίο έφτανε κάποιος από μια εντυπωσιακή κλίμακα που ξεκινούσε από το μέσον των Δυτικών κερκίδων.
Λεπτομέρεια του χάρτη του Fauvel (1780) όπου φαίνεται (αριστερή πλευρά)
το σχήμα και το μέγεθος του ναού καθώς και η κλίμακα που οδηγούσε σε αυτό.
Το κρηπίδωμα για την τοποθέτηση τῆς νεώς των Παναθηναίων, στον ανατολικό λόφο του Σταδίου
Της ίδιας εποχής είναι και η μεγάλη βάση, στην κορυφή του λόφου στα ανατολικά του Σταδίου, όπου τοποθετούνταν ἡ ναῦς που μετέφερε το πέπλο της Αθηνάς κατά την διάρκεια των Παναθηναίων και λανθασμένα συγχέεται με την θέση του τάφου του Ηρώδη, καθώς και η τρίτοξη γέφυρα του Ιλισσού μπροστά από την είσοδο του Σταδίου.
Φανταστική απεικόνιση της Αθήνας την εποχή του Ηρώδη του Αττικού.
Σε πρώτο πλάνο η τρίτοξη γέφυρα του Ιλισσού ποταμού μπροστά από το στάδιο.
Η τοπογραφία του Παναθηναϊκού Σταδίου.
Το κρηπίδωμα τῆς νεώς των Παναθηναίων (φωτογραφίες)
Ο τάφος στα ανατολικά του Σταδίου
Στα τέλη του 19ου αιώνα και κατά την διάρκεια ανασκαφών στην ανατολική πλευρά βρέθηκε μια σαρκοφάγος στο εσωτερικό της οποίας υπήρχε σκελετός τοποθετημένος σε λάρνακα από μολύβι και αυτή σε δεύτερη από ξύλο. Ο νεκρός σίγουρα δεν είναι ο Ηρώδης Αττικός δεδομένου ότι τα οστά χρονολογήθηκαν σε μεταγενέστερη εποχή.
Άποψη του τάφου στην ανατολική πλευρά του Σταδίου:
Ο τάφος ταυτίστηκε με του Ηρώδη (λανθασμένα) κυρίως λόγω μιας επιγραφής η οποία κοσμεί ακόμα και σήμερα τον τάφο και η οποία γράφει ΕRΩΙ ΤΩI ΜΑΡΑΘΩΝΙΩI.
Η ιστορική τοπογραφία του ιερού και της περιοχής του Αρδηττού.
Το ιερό στα Βυζαντινά χρόνια εγκαταλείφθηκε και βανδαλίστηκε. Στα μεταβυζαντινά χρόνια παραμένει άγνωστο και απών από τους χάρτες και τις αναφορές των πρώτων περιηγητών, όπως στον χάρτη του Spon που ακολουθεί.
Λεπτομέρεια του χάρτη των Αθηνών του 1678 του Spon .
Από τους πρώτους που τον εμφανίζουν στους χάρτες τους είναι είναι ο Fauvel το 1780. Ο Louis-François-Sébastien Fauvel (1753-1838), ήρθε για πρώτη φορά στην Ελλάδα το 1780 για να σχεδιάσει τοπία και χάρτες για λογαριασμό του κόμη Choiseul-Gouffier. Επέστρεψε δυο χρόνια μετά, όταν ο κόμης διορίστηκε πρέσβης της Γαλλίας στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Από το 1786 ο Φωβέλ εγκαταστάθηκε στην Αθήνα και από το 1804 έγινε υποπρόξενος της Γαλλίας στην πόλη. Στον εξαιρετικό και έγχρωμο χάρτη του της πόλεως των Αθηνών χωροθέτησε και τον Ναό δυτικά του Σταδίου χωρίς όμως να τον ονοματίζει.
Λεπτομέρεια του χάρτη του Fauvel (1780) όπου φαίνεται το σχήμα και το μέγεθος του ιερού.
Ο William Martin Leake, (ελληνική απόδοση: Γουλιέλμος Μαρτίνος Ληκ) υπήρξε Βρετανός στρατιωτικός, τοπογράφος, αρχαιολόγος, και περιηγητής στην Ελλάδα και Μικρά Ασία. Γεννήθηκε στο Λονδίνο στις 14 Ιανουαρίου 1777 και υπήρξε μέλος της Βασιλικής Εταιρείας του Λονδίνου, της Βασιλικής Γεωγραφικής Εταιρείας καθώς και της Βερολίνειας Ακαδημίας Επιστημών. Πέθανε στην Αγγλία, στο Μπράιτον, στις 6 Ιανουαρίου του 1860.
Στον χάρτη του Leake (1821) εμφανίζεται, ίσως για πρώτη φορά από την εποχή της πρώτης ταυτοποίησης του, ο ναός με το όνομα TEMPLE OF FORTUNE.
Από την απελευθέρωση και μετά, όλοι οι χάρτες δείχνουν το ιερό και το ονοματίζουν. Ενδεικτικά δείχνουμε τρεις:
Πέρα από τους χάρτες υπάρχουν και φωτογραφίες της περιοχής, από τα μέσα του 19ου αιώνα και μετά, στις οποίες φαίνεται ο γυμνός λόφος του Αρδηττού με τις πλαγιές και τις κορυφές του, το αδόμητο Παγκράτι και Μετς και σε πρώτο πλάνο πάντα το Ολυμπιείο.
Από την δεκαετία του 1920 ξεκίνησαν οι αεροφωτογραφήσεις στην Ελλάδα και πλέον έχουμε και από ψηλά εικόνα της περιοχής.
Αεροφωτογραφία 1937
Σήμερα ο λόφος είναι κατάφυτος, πραγματικό δάσος μπορούμε να πούμε και ο κάθε επίδοξος εξερευνητής μπορεί εύκολα να εντοπίσει τα ίχνη του Ναού αν κάνει τον κόπο να ανέβει μέχρι την κορυφή του λόφου.
Τα ίχνη του ιερού σήμερα (φωτογραφίες)
Όψη του Δυτικού λόφου, από τον Ανατολικό, που στην κορυφή του βρίσκονται
τα ίχνη του Ναού της Θεάς Τύχης.
Η θέα προς το Παγκράτι, από την θέση του Ναού.
Η θέα προς τον Λυκαβηττό, από την θέση του Ναού.
Το τσιμεντένιο βαθράκι επάνω στον Ναό της Τύχης στην κορυφή του λόφου.
Επεξήγηση των συμβόλων στο βαθράκι.
Περισσότερα για τα τσιμεντένια αυτά βαθράκια μπορείτε να διαβάσετε εδώ
Νότια πλευρά. Ίχνη από την υποδομή της κλίμακας που οδηγούσε στον ναό της Τύχης.
Νότια και Ανατολική πλευρά. Ίχνη από την υποδομή της κλίμακας που οδηγούσε στον ναό της Τύχης.
Ίχνη του κρηπιδώματος του Ναού (Ανατολική πλευρά)
Ίχνη του κρηπιδώματος του Ναού (Ανατολική πλευρά)
Ίχνη του κρηπιδώματος του Ναού (Νότια πλευρά)
Ίχνη του κρηπιδώματος του Ναού (Βόρεια πλευρά)
Ίχνη του κρηπιδώματος του Ναού (Βόρεια και Δυτική πλευρά)
Ίχνη του κρηπιδώματος του Ναού (Βόρεια και Δυτική πλευρά)
Ίχνη του κρηπιδώματος του Ναού (Δυτική πλευρά)
Ίχνη του κρηπιδώματος του Ναού (Βόρεια και Δυτική πλευρά)
Βόρεια πλευρά. Ίχνη από την υποδομή της κλίμακας που οδηγούσε στον ναό της Τύχης.
Βόρεια πλευρά. Ίχνη από την υποδομή της κλίμακας που οδηγούσε στον ναό της Τύχης.
Βόρεια πλευρά. Ίχνη από την υποδομή της κλίμακας που οδηγούσε στον ναό της Τύχης.
Επίλογος (Ο μύθος της Θεάς Τύχης)
ένα κείμενο του Χόρχε Μπουκάι
Υπήρχε μια εποχή που η μοίρα της ανθρωπότητας κρεμόταν από τις ιδιοτροπίες των θεών. Ο Όλυμπος ήταν ο ναός όπου μαγειρεύονταν τα ωραιότερα αλλά και φοβερότερα γεγονότα του γήινου κόσμου. Σεισμοί, πόλεμοι, έρωτες τραγικοί και τέρατα ακατανίκητα πλάθονταν, στέλνονταν και ορίζονταν από τη μυθολογική κοινότητα. Ανάμεσα στους θεούς, ο Δίας ήταν ο πιο ισχυρός. Αρχηγός και πατέρας των υπολοίπων, κυβερνούσε με τρόπο σκληρό και κατάφερνε να γίνεται το θέλημα και το καπρίτσιο του κάθε φορά, σε κάθε γεγονός, κάθε στιγμή. Ο Δίας, όπως όλοι οι έλληνες θεοί, απείχε πολύ από το να είναι ηθικά σωστός, αξιοσέβαστος ή πολιτικά δίκαιος. Θα τον περιγράφαμε μάλλον ως οξύθυμο, ιδιότροπο και αυταρχικό. Επιπλέον, ο Δίας ήταν γνωστός για την ακόρεστη ερωτική του διάθεση. Πάντα ερωτευόταν, κατακτούσε ή έπαιρνε μαζί του στο κρεβάτι κάποιο θηλυκό, κάποιο αρσενικό ή κάποιο άλλο συμπαθητικό και γοητευτικό ζωντανό πλασματάκι. Από τις ερωτικές του περιπέτειες (δεν ήταν συντηρητικοί εκείνοι οι καιροί ούτε γινόταν έλεγχος των γεννήσεων) γεννήθηκαν κάποιοι θεοί, διάφοροι ημίθεοι και μερικά άλλα παράξενα πλάσματα. Μια νύχτα, μεθυσμένος από το κρασί και τον πόθο του, ο Δία ξάπλωσε με την όμορφη Θέμιδα, θεά των νόμων και της δικαιοσύνης, την οποία είχε βάλει στο μάτι από καιρό.
Από την ένωση αυτή ανάμεσα στο άναρχο και αυτό που πρέπει να γίνεται, γεννήθηκε η Τύχη (Fortuna για τους Ρωμαίους). Ένα όμορφο κοριτσάκι που χαιρόταν την εύνοια του πατέρα της (πράγμα αρκετά σπάνιο στη ζωή του Δία). Ο μύθος λέει ότι, από μικρή, ο Δίας ζητούσε να του τη φέρνουν και την ήθελε συνεχώς κοντά του. Για να τη διασκεδάσει, ο παντοδύναμος θεός πρόσταξε κάθε κάτοικο του Ολύμπου να μάθει κάτι στην αγαπημένη του κόρη. Από τον Ερμή, ειδικά, ζήτησε να της μάθει να τρέχει πιο γρήγορα από τον καθένα. Πριν κλείσει τα οχτώ, τα πόδια της Τύχης έτρεχαν πιο γρήγορα κι από τους φτερωτούς αστραγάλους του Ερμή, και κέρδιζε στο δρόμο οποιονδήποτε: θεό, άνθρωπο ή ζώο. Από τη Δήμητρα ζήτησε να της μάθει τα πάντα για τα σπαρτά και τα οπωροφόρα. Η Τύχη ήξερε να ξεχωρίζει, με ταχύτητα και ακρίβεια, κάθε ένα από τα δημητριακά της Ελλάδας. Ήξερε πού φύτρωνε κάθε δεντράκι, πότε άνθιζε κάθε φυτό και πώς θερίζουν τα σπαρτά. Από την Ήρα, τη νόμιμη σύζυγό του, ο Δίας δεν ζήτησε τίποτα.
Μάλλον από ζήλια, η θεά της σταθερότητας και της οικογένειας δεν ήθελε ούτε να τη βλέπει την Τύχη. Πράγματι, όταν η Τύχη γινόταν δεκαπέντε χρονών, η Ήρα αποφάσισε να επιβάλει στον Όλυμπο έναν ηθικό νόμο: κανένα νόθο παιδί ανάμεσα στους θεούς. Τα παιδιά που δεν προέρχονταν από αγνή ένωση, έπρεπε να ζουν με τους ανθρώπους. Βέβαια, ήταν ήδη αργά για να τα βάλει με τον Δία. Ο πονηρός αρχηγός είχε σκαρφιστεί ένα σχέδιο έτσι ώστε η Τύχη να πρέπει υποχρεωτικά να μείνει με τους θεούς, και όχι μόνο δεν εκδιώχθηκε, αλλά την προστάτευαν και την κανάκευαν περισσότερο απ’ όλους. Για να είναι κανείς θεός, ως γνωστόν, πρέπει να είναι αθάνατος, νέος και εσαεί ωραίος. Αυτό το πετύχαιναν πίνοντας κάθε πρωί την αναγκαία ποσότητα νέκταρ και τρώγοντας την απαραίτητη δόση αμβροσίας – τα ιερά φαγητά που τους προσέφεραν αυτά τα χαρίσματα.
Όταν το εκπαιδευτικό έργο του Ερμή και της Δήμητρας τελείωσε, ο Δίας ανακοίνωσε αλλαγές στον Όλυμπο. Από κείνη την ημέρα, το νέκταρ και η αμβροσία δεν θα εμφανίζονταν μαγικά σ’ ένα μπουκάλι στο καλάθι του πρωϊνού, αλλά θα συλλέγονταν κάθε πρωί από τα πρώτα φρούτα των δένδρων της Γης. Τα πρώτα μήλα, τα πρώτα ροδάκινα, οι πρώτες φράουλες της ημέρας θα περιείχαν στη σάρκα τους τα μαγικά θρεπτικά συστατικά που θα διατηρούσαν τους κατοίκους του Ολύμπου νέους και υγιείς, – συνεπώς αθάνατους και συνεπώς θεούς. Το σχέδιο ήταν τέλειο. Ποιος, όμως, θα μπορούσε να αναγνωρίζει και να μαζεύει τα πρώτα φρούτα της ημέρας, τόσο επιδέξια και τόσο γρήγορα ώστε να μην τα προλάβουν οι πρώτες ακτίνες του ήλιου; Μόνο η Τύχη. Έτσι κι έγινε.
Πριν χαράξει, η Τύχη έφευγε βιαστική κι έτρεχε σ’ όλη τη Γη για να μαζέψει τα πρώτα φρούτα από κάθε δέντρο, πριν χαλάσει ο ήλιος το θεϊκό τους περιεχόμενο. Τα μάζευε σ’ ένα καλάθι και τα ανέβαζε σβέλτα στον Όλυμπο για το πρωινό των θεών, που χειροκροτούσαν και επαινούσαν την ικανότητά της. Ένα πρωί η Τύχη δεν έφτασε στην ώρα της και οι θεοί άρχισαν να ανησυχούν. Δεν ήταν και τόσο τρομερό αν μια μέρα δεν έτρωγαν νέκταρ, όμως, αν αυτό συνεχιζόταν, θα πέθαιναν, θα αρρώσταιναν ή – το χειρότερο – θα γερνούσαν. Μια αντιπροσωπεία των θεών βγήκε σε αναζήτηση της Τύχης στους δρόμους της Ελλάδας. Εκεί έμαθα ότι ένας ψαράς την είχε πιάσει κατά λάθος, καθώς έριχνε τα δίχτυα του στο Αιγαίο. Γοητευμένος και έκπληκτος από την ομορφιά του απρόσμενου φορτίου του, δεν ήθελε να την αφήσει να φύγει. Οι θεοί παρουσιάστηκαν μπροστά στον ψαρά και τον ρώτησαν τι αντάλλαγμα ήθελε προκειμένου να αφήσει ελεύθερη την Τύχη. Τρέμοντας, ο άνθρωπος ρώτησε: «Μπορώ να ζητήσω ό,τι θέλω;» «Ό,τι θέλεις» του είπαν οι θεοί, «θα γίνει δικό σου, αρκεί να την αφήσεις ελεύθερη». Ό,τι ζήτησε ο ψαράς του το ‘δωσαν και μετά η Τύχη ήταν και πάλι ελεύθερη. Οι θεοί γύρισαν στον Όλυμπο. Η προμηθεύτρια της τροφής τους δεν κινδύνευε και ήταν και πάλι σε καλά χέρια.
Η φήμη, όμως, άρχισε να κυκλοφορεί ανάμεσα στους ανθρώπους. Όποιος έπιανε την Τύχη μπορούσε να ζητήσει από τους θεούς ό,τι ήθελε, κι εκείνοι θα του το έδιναν με αντάλλαγμα την ελευθερία της. Μόλις πληροφορήθηκε τον κίνδυνο, η Τύχη άρχισε να παίρνει όλο και περισσότερες προφυλάξεις και ζήτησε από τους άλλους θεούς να της μάθουν ορισμένα πράγματα παραπάνω, για το καλό όλων. Η Άρτεμις της δίδαξε να κρύβεται για να μην μπορεί να τη δει κανείς. Άρχισε να ταξιδεύει με μεγάλη μυστικότητα, χωρίς κανένας να παίρνει είδηση την παρουσία της. Από την Αφροδίτη έμαθε να χτενίζει τα μακριά και όμορφα μαλλιά της. Τα τραβούσε και τα έπλεκε σε μια υπέροχη πλεξούδα την οποία, – αντί να τη ρίχνει στην πλάτη όπως έκανε ως τότε – , άρχισε να φέρνει μπροστά από το μέτωπο ως το στήθος της. Από τον Ουρανό έμαθε να γίνεται άπιαστη, και από τον Άρη έμαθε τη στρατηγική του πολέμου. Εξαιτίας όσων έμαθε κι από φόβο μην τυχόν και της στήσουν καρτέρι στην καθημερινή της διαδρομή, η Τύχη αποφάσισε πως το πέρασμά της δεν έπρεπε να είναι προβλέψιμο. Για να πετύχει κάτι τέτοιο, πήρε μια περίεργη απόφαση: τα πόδια της δεν έπρεπε ποτέ να πατάνε δεύτερη φορά πάνω στα ίδια της τα χνάρια. Λίγο από συνήθεια και πιο πολύ από παραξενιά, αυτή η απόφαση τα έγινε εμμονή, και η θεά Τύχη πρόσεχε πάρα πολύ να μην περάσει δυο φορές από το ίδιο μέρος. Από τον Βάκχο έμαθε τις ιδιότητες του κρασιού για να μπορεί να μεθάει όσους κατάφερναν να την πιάσουν και να το σκάει, αφήνοντάς τους χωρίς τίποτα.
Ο μύθος λέει πως ακόμα και σήμερα ισχύει ότι, αν στο δρόμο σου καμιά φορά πιάσεις τη θεά Τύχη, οι θεοί είναι έτοιμοι να σου χαρίσουν ό,τι επιθυμείς για να την αφήσεις και πάλι ελεύθερη.
Χόρχε Μπουκάϊ, Ο Μύθος της Θεάς Τύχης, εκδ. Opera.
_____________________________________________________________________________
Κείμενο – Έρευνα – Φωτογραφίες:
Θεοδοσόπουλος Δημήτρης, Αγρονόμος Τοπογράφος Μηχανικός Ε.Μ.Π.
Πηγές:
Ιστοσελίδες
1. https://el.wikipedia.org
2. www.12830.gr
3. http://www.e-management.gr/mythos_theas_tyxis.pdf
theancientwebgreece
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου